Trong suốt chiều dài lịch sử, nền nông nghiệp lúa nước đã ăn sâu vào trái tim và trở thành nền tảng vững chắc của văn hóa Nhật Bản. Từ những ngày sơ khai, lúa gạo không chỉ là nguồn lương thực thiết yếu nuôi sống người dân mà còn là món quà vô giá từ thiên nhiên, được trân trọng và tôn vinh. Chính từ những hạt gạo trắng ngần ấy, người Nhật đã tạo ra vô vàn sản vật, trong đó có những loại rượu truyền thống mang đậm dấu ấn thời gian và bản sắc văn hóa độc đáo. Giữa vô vàn loại rượu, Doburoku (濁酒 – TRỌC TỬU) nổi bật lên như một thức uống đặc biệt, không chỉ là một loại đồ uống có cồn mà còn mang trong mình ý nghĩa linh thiêng trong các nghi lễ truyền thống, đồng thời là biểu tượng của sự bình dị, mộc mạc của những làng quê yên bình trên khắp nước Nhật.
Khác biệt hoàn toàn với vẻ trong suốt, tinh khiết của rượu Nihonshu (sake), Doburoku khoác lên mình một vẻ đẹp nguyên sơ với màu trắng đục đặc trưng, sánh mịn như sữa, cùng hương vị mộc mạc nhưng lại ẩn chứa sức quyến rũ khó cưỡng. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, Doburoku không chỉ đơn thuần là một loại đồ uống có cồn mà còn là sợi dây vô hình kết nối con người với thiên nhiên, với thần linh trong tín ngưỡng Shinto và với chính bản sắc văn hóa sâu sắc của dân tộc Nhật Bản.
Doburoku: Hương vị rượu gạo “thô mộc” đậm đà bản sắc truyền thống
Doburoku được xem là một trong những loại rượu cổ xưa nhất của Nhật Bản, có quy trình chế biến tương tự như rượu Nihonshu nhưng lại mang một sự khác biệt cốt lõi: không trải qua công đoạn lọc. Chính điều này đã tạo nên màu trắng đục đặc trưng, sánh mịn như cháo loãng với phần cặn gạo còn nguyên vẹn, mang đến một trải nghiệm vị giác và thị giác độc đáo. Sự “thô mộc” này không chỉ là đặc điểm nhận dạng mà còn là yếu tố tạo nên nét đặc trưng riêng, khiến Doburoku trở thành một thức uống khác biệt, gợi nhớ về những giá trị truyền thống và khơi gợi những hoài niệm về một thời kỳ xa xưa.
Nghệ thuật ủ rượu Doburoku
Quá trình ủ rượu Doburoku là một minh chứng cho sự tinh tế ẩn chứa trong sự giản dị. Nguyên liệu chính để làm ra loại rượu này bao gồm gạo, nước, men koji (麹) và men rượu shubo (酒母). Tuy nhiên, điểm khác biệt lớn nhất so với quy trình sản xuất Nihonshu nằm ở cách thức thực hiện:
- Trong quá trình sản xuất Nihonshu, các thành phần được thêm vào theo từng giai đoạn cụ thể, và quá trình lên men diễn ra từ từ trong điều kiện nhiệt độ được kiểm soát một cách chặt chẽ để đảm bảo chất lượng và hương vị tinh khiết của rượu.
- Ngược lại, với Doburoku, tất cả các nguyên liệu thường được trộn lẫn ngay từ đầu và để lên men tự nhiên mà không trải qua bất kỳ công đoạn lọc nào. Chính quá trình lên men tự nhiên này đã tạo nên hương vị ngọt dịu tự nhiên của gạo hòa quyện với chút chua thanh nhẹ nhàng, cùng với kết cấu sánh mịn đầy hấp dẫn, mang đến một trải nghiệm thưởng thức chân thật và gần gũi với tự nhiên.
Hương vị của Doburoku mang đến một sự cân bằng tuyệt vời giữa vị ngọt thanh tao từ gạo, chút men chua nhẹ nhàng kích thích vị giác và hậu vị dịu êm, tạo nên một cảm giác tròn đầy và thỏa mãn khi thưởng thức. Đặc biệt, do không trải qua quá trình lọc, Doburoku thường có nồng độ cồn thấp hơn so với rượu sake thông thường, điều này khiến nó trở thành một lựa chọn dễ uống và phù hợp với cả những người không quen với các loại rượu mạnh.
Có một sự tương đồng nhất định giữa Doburoku và Makgeolli – loại rượu gạo truyền thống nổi tiếng của Hàn Quốc. Tuy nhiên, mỗi loại rượu vẫn mang những đặc trưng riêng phản ánh văn hóa ẩm thực của từng quốc gia. Nếu Makgeolli thường có vị chua nhẹ đặc trưng và hương thơm dịu mát, thì Doburoku lại mang đến hương vị đậm đà hơn với vị ngọt tự nhiên, nồng ấm và hương thơm đặc trưng của gạo ủ lâu ngày.
Doburoku: Thức rượu linh thiêng trong tín ngưỡng thần đạo Nhật Bản
Doburoku không chỉ là một loại rượu đơn thuần mà còn mang trong mình những giá trị tâm linh sâu sắc trong đời sống văn hóa của người Nhật. Từ thời xa xưa, loại rượu này đã được xem là thần tửu (お神酒 – Omiki), một lễ vật thiêng liêng được dâng lên các vị thần linh trong các nghi lễ quan trọng để cầu mong cho mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa và cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Lễ hội Doburoku: Cầu nối tâm linh giữa con người và thần linh
Cho đến ngày nay, truyền thống sử dụng Doburoku trong các nghi lễ vẫn được người dân Nhật Bản trân trọng và lưu giữ, đặc biệt là tại các lễ hội Doburoku (どぶろく祭り) diễn ra ở nhiều vùng nông thôn trên khắp đất nước. Một trong những lễ hội nổi tiếng nhất và thu hút đông đảo du khách là Doburoku Matsuri tại ngôi làng cổ kính Shirakawa-go, thuộc tỉnh Gifu – một địa danh nổi tiếng với những ngôi nhà mái dốc Gassho-zukuri độc đáo đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.
Tại lễ hội trang trọng này, các thầy tu trong đền thờ Thần đạo (Shinto) sẽ thực hiện nghi lễ dâng Doburoku lên các vị thần linh để cầu nguyện cho một mùa màng bội thu, cuộc sống an lành và sự thịnh vượng cho cộng đồng. Sau nghi lễ, loại rượu đặc biệt này sẽ được chia sẻ cho dân làng và du khách tham dự như một cách để ban phước lành từ các vị thần. Khoảnh khắc mọi người cùng nhau nâng chén Doburoku, cùng chia sẻ niềm vui và hy vọng chính là hình ảnh sống động nhất thể hiện tinh thần cộng đồng gắn bó và lòng biết ơn đối với thiên nhiên của người Nhật.
Vì sao Doburoku được chọn làm thức rượu dâng lên thần linh?
Việc Doburoku được lựa chọn trở thành thức rượu linh thiêng dâng lên thần linh không phải là một sự ngẫu nhiên. Theo tín ngưỡng Thần đạo, rượu được coi là một món quà quý giá từ thiên nhiên, mang trong mình năng lượng tinh túy của đất trời. Doburoku, với quá trình lên men tự nhiên, không trải qua quá trình lọc phức tạp và ít chịu sự can thiệp của con người, được xem là thức uống nguyên bản và thuần khiết nhất, hội tụ đầy đủ những yếu tố để trở thành lễ vật trang trọng dâng lên các vị thần linh.
Từ lệnh cấm nghiêm ngặt đến sự hồi sinh mạnh mẽ
Lệnh cấm sản xuất tại nhà và cuộc đấu tranh giành lại di sản
Mặc dù đã gắn bó mật thiết với đời sống của người dân Nhật Bản suốt hàng thế kỷ, từng có một giai đoạn lịch sử, việc nấu rượu Doburoku tại nhà bị coi là một hành động phạm pháp và bị chính phủ kiểm soát chặt chẽ.
Vào thời kỳ Minh Trị (1868-1912), với mục tiêu tăng cường nguồn thu từ thuế rượu, chính phủ Nhật Bản đã ban hành lệnh cấm người dân tự ý ủ rượu tại nhà. Lệnh cấm này kéo dài trong suốt nhiều thập kỷ, gây ra không ít khó khăn cho những gia đình có truyền thống nấu rượu Doburoku, khiến nhiều người phải lén lút nấu rượu trong bí mật để giữ gìn phong tục của gia đình và cộng đồng.
Mãi đến năm 1994, Nhật Bản mới chính thức bãi bỏ những quy định hà khắc về thuế rượu, cho phép sản xuất rượu quy mô nhỏ với những điều kiện nhất định, mở ra một chương mới đầy hy vọng cho sự hồi sinh của Doburoku.
Sự trỗi dậy mạnh mẽ từ những vùng quê yên bình
Ngày nay, Nhật Bản đang tích cực khuyến khích các cộng đồng nông thôn phát triển sản xuất Doburoku theo phương pháp thủ công truyền thống như một cách hiệu quả để bảo tồn di sản văn hóa độc đáo và đồng thời thúc đẩy du lịch địa phương. Chính phủ đã cho phép một số “khu vực đặc biệt” được phép sản xuất Doburoku với quy mô nhỏ, miễn là sử dụng gạo được trồng tại địa phương, đảm bảo nguồn gốc và chất lượng của sản phẩm.
Chính sách này không chỉ giúp giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống quý báu mà còn tạo ra những sản phẩm đặc trưng mang đậm bản sắc vùng miền, thu hút du khách đến khám phá và trải nghiệm, góp phần quan trọng vào việc phục hồi và phát triển nền kinh tế nông thôn.
Từ một loại rượu gạo bình dị, gắn liền với cuộc sống của những người nông dân chân chất, Doburoku đã vươn lên trở thành một biểu tượng văn hóa mang đậm dấu ấn của đất nước Nhật Bản. Nó không chỉ là một thức uống có cồn mà còn là một phần không thể thiếu của các nghi lễ truyền thống, là hiện thân của niềm tin tâm linh và là minh chứng cho sự hồi sinh mạnh mẽ của những giá trị cổ xưa trong thế giới hiện đại.
Nếu bạn có cơ hội đặt chân đến đất nước Nhật Bản xinh đẹp, đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức một ly Doburoku để cảm nhận trọn vẹn hương vị của quá khứ, của đất trời và của tinh thần bất diệt nơi những làng quê yên bình, nơi mà những giá trị truyền thống vẫn được trân trọng và gìn giữ qua bao thế hệ.