Trong bức tranh văn hóa đa sắc màu của Nhật Bản, Furyu Odori, hay “vũ điệu Furyu”, nổi bật như một bản giao hưởng tinh thần lay động lòng người, kết nối quá khứ và hiện tại, cá nhân và cộng đồng. Không đơn thuần là một loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian, Furyu Odori kiến tạo nền tảng văn hóa vững chắc, bồi đắp sức mạnh nội tại, giúp các cộng đồng địa phương trên khắp xứ sở Phù Tang kiên cường vượt qua thử thách và hướng đến tương lai phồn thịnh.
1. Furyu Odori – Vũ điệu của sự tráng lệ và tinh tế
Danh xưng “Furyu Odori” (風流踊), “vũ điệu Furyu”, tự thân đã hàm chứa vẻ đẹp “furyu”, một khái niệm mỹ học Nhật Bản biểu đạt sự tráng lệ, ấn tượng và cuốn hút.
Nguyên gốc từ “風流 – PHONG LƯU” trong tên gọi “Furyu Odori” gợi nhắc đến “sự tinh tế, duyên dáng và thanh lịch” vốn là tinh hoa của chốn kinh đô xưa. Vào thời Heian (794-1185), từ này mang ý nghĩa ngợi ca vẻ đẹp tuyệt mỹ của y phục và trang sức tinh xảo mà giới quý tộc kinh thành Kyoto khoác lên mình.
Thấm nhuần tinh thần “furyu”, nghệ sĩ Furyu Odori khoác lên mình những trang phục lộng lẫy, kiêu sa, điểm xuyết phụ kiện cầu kỳ, tinh tế, hòa quyện cùng vũ điệu trên nền nhạc lễ hội hào hùng. Âm thanh du dương của sáo trúc, mạnh mẽ của trống taiko, trầm bổng của cồng chiêng… hợp tấu thành một khúc ca ấn tượng, khó phai. Qua thời gian, tinh thần “furyu” không chỉ thể hiện qua trang phục, vũ đạo mà còn được phô diễn hoành tráng qua những chiếc kiệu diễu hành (山車/dashi) được trang hoàng lộng lẫy, rực rỡ.
2. Nguồn cội từ các nghi thức cổ xưa
Furyu Odori được cho là khởi nguồn từ các nghi lễ cổ xưa nhằm ngăn chặn dịch bệnh, cầu nguyện mùa màng bội thu, và thực hành tụng niệm Phật giáo.
Trong bối cảnh y học sơ khai, người dân Nhật Bản tin rằng dịch bệnh hiểm nghèo phát sinh do oán linh hoặc thần linh giáng họa. Để xoa dịu những thế lực siêu nhiên và xua tan tà khí, cộng đồng cùng nhau tổ chức diễu hành trang trọng, vừa ca hát vừa nhảy múa theo âm nhạc rộn rã, tưng bừng.
Theo dòng chảy lịch sử, yếu tố nghệ thuật dần được đề cao, trang phục và đạo cụ biểu diễn ngày càng được trau chuốt công phu, tinh xảo. Từ đó, hình thành nên các lễ hội và hoạt động biểu diễn tập thể với số đông người tham gia, khoác lên mình những bộ y phục sặc sỡ, bắt mắt, được gọi chung là “Furyu Odori”.
3. Từ vũ điệu dân gian đến di sản tinh thần cộng đồng
Sau Chiến tranh Onin (1467-1477) khốc liệt, Furyu Odori trở nên phổ biến rộng rãi, lan tỏa như một phong tục qua các điệu nhảy. Đến thời Edo (1603-1868) hưng thịnh, dù tính thẩm mỹ phù du có phần phai nhạt, Furyu Odori vẫn kiên cường tồn tại, trở thành biểu tượng văn hóa đậm nét ở vùng thôn quê. Nhiều vũ điệu Furyu Odori được tích hợp vào các nghi lễ nông nghiệp linh thiêng, như nghi thức cầu mưa, và được giới samurai quý trọng, thưởng thức.
Dù một số điệu múa đã mai một theo thời gian, những điệu Furyu Odori vượt thời gian vẫn được trân giữ đến ngày nay, dưới nhiều hình thức đa dạng, phản ánh bản sắc và khí hậu từng địa phương. Tiêu biểu có thể kể đến điệu múa Bon duyên dáng, điệu múa Nembutsu trang nghiêm, điệu múa trống Taiko mạnh mẽ…
4. Khát vọng bình an và thịnh vượng gửi gắm trong vũ điệu
Chứa đựng ước nguyện về cuộc sống an lành, tránh khỏi thiên tai, dịch họa, cầu mong cho người đã khuất, cho mưa hòa gió thuận, mùa màng tươi tốt…, Furyu Odori được lưu truyền qua nhiều thế hệ, ăn sâu vào tâm khảm cộng đồng, trở thành linh hồn của văn hóa bản địa.
Với giá trị lịch sử và ý nghĩa nhân văn sâu sắc, Furyu Odori không chỉ mang sứ mệnh văn hóa mà còn đảm đương vai trò xã hội thiết yếu – xây dựng nền tảng tinh thần cho quá trình tái thiết ở những vùng gánh chịu thiên tai. Ý nghĩa này càng trở nên vô giá đối với một quốc gia thường trực đối diện với thảm họa thiên nhiên như Nhật Bản.
5. Vinh danh Di sản văn hóa phi vật thể UNESCO
Tháng 2 năm 2020 đánh dấu cột mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn Furyu Odori, khi Cục Văn hóa Nhật Bản đề cử Furyu Odori vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO. Ngày 30 tháng 11 năm 2022, Furyu Odori – tổng hòa 41 điệu múa tinh túy từ 24 tỉnh thành Nhật Bản, đã chính thức được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể nhân loại.
Điệu múa Chakkirako đặc sắc ở Miura, tỉnh Kanagawa đã đi đầu được UNESCO công nhận từ năm 2009. Năm 2020, chính phủ Nhật Bản bổ sung 40 điệu múa và đề xuất hợp nhất 41 điệu múa thành Furyu Odori.
6. Nỗ lực bảo tồn di sản
Công cuộc bảo tồn và phát huy Furyu Odori đang đối diện với nhiều thách thức, đặc biệt là sự thiếu hụt nghệ sĩ trẻ và sự lão hóa của lực lượng nghệ nhân hiện tại. Để vượt qua khó khăn này, Nhật Bản đã thành lập Hiệp hội Quốc gia Bảo tồn & Phát huy Nghệ thuật trình diễn dân gian Furyu, nhằm hỗ trợ, thúc đẩy các cộng đồng địa phương nỗ lực bảo tồn và phát triển di sản văn hóa vô giá này cho thế hệ mai sau.
Furyu Odori, hơn cả một vũ điệu, là tinh hoa, là linh hồn văn hóa Nhật Bản, là khúc tráng ca về ý chí quật cường, tinh thần đoàn kết, và khát vọng vươn lên của một dân tộc. Hãy đến và chiêm ngưỡng, để tâm hồn bạn hòa cùng nhịp điệu vĩnh cửu của di sản văn hóa phi vật thể độc đáo này, để thấu hiểu sâu sắc hơn về bản sắc và tinh thần cao quý của xứ sở Phù Tang.
Tuyệt vời, chúng ta hãy tiếp tục khám phá sâu hơn về thế giới Furyu Odori, làm nổi bật những khía cạnh độc đáo và những nỗ lực bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể này.
7. Tinh hoa Furyu Odori: Hòa quyện vũ đạo, âm nhạc và trang phục
Vẻ đẹp lay động của Furyu Odori không chỉ đến từ những bước nhảy điêu luyện, mà còn là sự hòa quyện tinh tế giữa vũ đạo, âm nhạc và trang phục. Mỗi yếu tố đều được chăm chút tỉ mỉ, góp phần tạo nên một trải nghiệm nghệ thuật đa giác quan, khó quên.
Vũ đạo: Vũ điệu Furyu Odori đa dạng về hình thức và biểu cảm, tùy thuộc vào từng vùng miền và điệu múa cụ thể. Tuy nhiên, điểm chung của các vũ điệu này là sự uyển chuyển, nhịp nhàng trong từng chuyển động, kết hợp với những động tác dứt khoát, mạnh mẽ khi cần thiết. Từ những bước chân duyên dáng của điệu múa Bon, đến những động tác hùng dũng vung kiếm của điệu múa Oni Kenbu, Furyu Odori thể hiện đa dạng cung bậc cảm xúc, từ thanh bình, trầm lắng đến hào hùng, mạnh mẽ.
Âm nhạc: Âm nhạc đóng vai trò then chốt trong Furyu Odori, dẫn dắt nhịp điệu và khuấy động cảm xúc của cả người biểu diễn và người xem. Nhạc cụ sử dụng trong Furyu Odori phong phú, bao gồm sáo trúc (笛 – fue) với âm thanh du dương, trống Taiko (太鼓 – taiko) với tiếng vang dội, cồng chiêng (鉦 – shō) với âm ngân nga, cùng nhiều loại nhạc cụ gõ khác. Sự kết hợp nhịp nhàng giữa các loại nhạc cụ tạo nên một bản hòa tấu sống động, mạnh mẽ, khuếch đại thêm sự hoành tráng của vũ điệu.
Trang phục: Trang phục Furyu Odori là một bức tranh rực rỡ sắc màu và kiểu dáng. Thấm đượm tinh thần “furyu”, trang phục của vũ công thường được thiết kế cầu kỳ, tinh xảo, sử dụng chất liệu cao cấp và được trang trí bằng nhiều hoa văn, họa tiết tinh tế. Từ những bộ kimono lộng lẫy với màu sắc tươi sáng, đến những chiếc mũ đội đầu ấn tượng, hay những chiếc quạt giấy duyên dáng trên tay, mỗi chi tiết trang phục đều góp phần tôn vinh vẻ đẹp huy hoàng và lộng lẫy của Furyu Odori. Đặc biệt, một số điệu múa Furyu Odori còn sử dụng mặt nạ độc đáo, biểu cảm, tăng thêm tính bí ẩn và ấn tượng cho màn trình diễn.
8. Furyu Odori ngày nay: Bảo tồn và lan tỏa di sản
Dù mang trong mình những giá trị văn hóa truyền thống sâu sắc, Furyu Odori vẫn không ngừng vận động, biến đổi để thích ứng với thời đại mới. Các cộng đồng địa phương trên khắp Nhật Bản đang nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản Furyu Odori theo nhiều cách sáng tạo, hiệu quả.
Hiệp hội Quốc gia Bảo tồn & Phát huy Nghệ thuật trình diễn dân gian Furyu: Sự ra đời của Hiệp hội này là một minh chứng hùng hồn cho cam kết mạnh mẽ của Nhật Bản trong việc bảo tồn Furyu Odori. Hiệp hội đóng vai trò đầu tàu, dẫn dắt các hoạt động nghiên cứu, bảo tồn, phục hồi và phát triển Furyu Odori trên toàn quốc. Hiệp hội cũng tích cực kết nối các cộng đồng địa phương, chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ nguồn lực để đảm bảo Furyu Odori luôn sống động và phát triển bền vững.
Giáo dục và truyền dạy: Để tiếp lửa đam mê Furyu Odori cho thế hệ trẻ, nhiều địa phương đã đưa Furyu Odori vào chương trình giáo dục tại trường học, tổ chức các lớp dạy múa miễn phí cho trẻ em và thanh thiếu niên. Các nghệ nhân lão luyện cũng nhiệt tình truyền dạy bí quyết nghề cho lớp trẻ, đảm bảo ngọn lửa Furyu Odori sẽ không bao giờ tắt.
Festival và sự kiện: Các lễ hội Furyu Odori được tổ chức thường niên trên khắp Nhật Bản, thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế. Đây không chỉ là dịp để chiêm ngưỡng những màn trình diễn Furyu Odori đặc sắc, mà còn là cơ hội để khám phá văn hóa địa phương, giao lưu với cộng đồng, và cảm nhận trọn vẹn tinh thần Furyu Odori. Một số lễ hội Furyu Odori nổi tiếng có thể kể đến như Gujo Odori ở tỉnh Gifu, Nishimonai no Bon Odori ở tỉnh Akita, Shiraishi Odori ở tỉnh Okayama…
Du lịch văn hóa và Furyu Odori: Furyu Odori ngày càng khẳng định vị thế là một điểm nhấn văn hóa độc đáo, thu hút du khách đến với Nhật Bản. Khám phá Furyu Odori không chỉ là một hành trình thưởng lãm nghệ thuật, mà còn là cơ hội để đi sâu vào bản sắc văn hóa Nhật Bản, hiểu rõ hơn về tinh thần và tâm hồn của người dân xứ Phù Tang. Các tour du lịch văn hóa kết hợp trải nghiệm Furyu Odori đang ngày càng được ưa chuộng, mang đến cho du khách những kỷ niệm đáng nhớ và ý nghĩa.
Furyu Odori, di sản văn hóa phi vật thể UNESCO, không chỉ là một báu vật của Nhật Bản, mà còn là một tài sản vô giá của nhân loại. Vũ điệu tinh thần này chứa đựng những giá trị vĩnh cửu về vẻ đẹp, sự đoàn kết, khát vọng và niềm tin vào cuộc sống. Hãy một lần đắm mình trong không gian huy hoàng của Furyu Odori, để cảm nhận sức mạnh lan tỏa của di sản văn hóa độc đáo này, và để trái tim bạn thêm yêu và trân trọng những giá trị văn hóa tinh túy của thế giới.