Khám phá ý nghĩa 7 màu sắc tiêu biểu trong văn hóa “xứ Phù Tang”

Nhận thức về ý nghĩa màu sắc là một phần quan trọng trong văn hóa, phản ánh lịch sử và tín ngưỡng của cả một quốc gia. Điều này hoàn toàn đúng với Nhật Bản. Không chỉ sử dụng màu sắc để phân chia cấp bậc, màu sắc trong văn hoá Nhật còn gắn liền với phẩm chất tôn giáo với những ý nghĩa đặc biệt.

Màu đỏ (Aka – 赤) 

Lịch sử của màu đỏ bắt nguồn từ thời cổ đại. Đồ gốm và đồ gỗ cổ nhất của Nhật Bản được tạo ra trong thời kỳ này, và được sơn với loại sơn mài tên là Sekishitsu. Tại các khu cổ mộ Kofun, có nhiều bức tranh có màu đỏ được tạo ra từ ôxit sắt. Màu đỏ mang ý nghĩa bảo vệ thân xác khỏi sức mạnh quỷ dữ.

Màu đỏ phổ biến ở Nhật Bản là sắc đỏ của cánh cổng Torii của đền thờ Thần đạo. Sắc đỏ này có tên là Akani. Mỗi ngôi đền sẽ có một sắc đỏ hơi khác một chút, nhưng màu đỏ Akani bảo vệ cây cột khỏi rỉ sét nhờ chu sa (một hợp chất thủy ngân) tạo ra sắc đỏ, và cũng là để bảo vệ khỏi quỷ dữ và thiên tai. Màu đỏ được coi là sẽ tăng sức mạnh của thần linh trong Thần đạo.

Trong cuộc nội chiến Nhật Bản (1467-1568), màu đỏ được giới samurai yêu thích và mặc trên người như một biểu tượng sức mạnh và quyền lực khi ra trận. Màu đỏ cũng được sử dụng để trang điểm tại Nhật Bản rất lâu trước khi son môi trở nên phổ biến. Phụ nữ quý tộc thường sử dụng hồng hoa làm nền cho son môi, và loại hoa này vẫn được nuôi trồng ngày nay để sản xuất son môi truyền thống và giữ gìn nét đẹp của phụ nữ Nhật Bản.

Màu tím (Murasaki – 紫)

Thời xưa, trong một quãng thời gian dài, tầng lớp thường dân không được phép sử dụng màu tím. Màu tím cũng từng rất hiếm do độ phức tạp và mất thời gian để tạo ra. Màu tím cũng rất đắt đỏ, cần được chiết xuất từ cỏ Shigusa, cũng là một loại cỏ khó trồng. Ngoài ra, nhuộm được ra màu tím cũng rất tốn công.

Trong thời Nara tức khoảng 1.400 năm trước, chỉ có tầng lớp quan lại cấp cao hoặc hoàng tộc được mặc màu tím kể từ năm 604, thời gian khi chế độ 12 cấp quan lại được áp dụng. Đến khi đạo Phật du nhập vào Nhật Bản, các nhà sư được trọng vọng cũng có thể mặc màu tím. Trong các vở kịch Noh, màu tím và trắng thường được sử dụng cho các vai diễn của thần linh và Thiên hoàng. Các nhân vật khác sẽ không mặc đồ có sắc tím.

Cho đến thời Heian (794-1185), hoa tử đằng được coi là biểu trưng cho màu tím. Vào giữa thời Heian, gia tộc Fujiwara đưa ra chế độ cầm quyền bởi tầng lớp hoàng tộc. Chữ “fuji” trong họ Fujiwara chính là hoa tử đằng, và màu tím lại lần nữa trở này biểu tượng của tầng lớp cầm quyền. Đến thời Edo (1603-1868), gia tộc nắm quyền là Tokugawa với gia huy là hoa, và màu tím vẫn duy trì ý nghĩa quý tộc. Đây cũng là màu đại diện cho sự thanh lịch.

Tuy nhiên, màu tím trở nên thịnh hành hơn và được tầng lớp thường dân đón nhận. Người dân thường vẫn bị cấm mặc màu sắc lòe loẹt, do vậy quần áo của họ thường có màu nâu, tuy nhiên họ sẽ lách luật bằng việc thêm vào những đường màu sắc. Vào thời kỳ này, các diễn viên kịch Kabuki là những người tiên phong về thời trang, Danjuro Ichikawa, một ngôi sao sân khẩu thời điểm đó, đã đeo một dải khăn màu tím trên đầu trong vở kịch nổi tiếng “Hoa của Edo”, mở ra trào lưu thời trang ưa chuộng màu tím.

Màu trắng (Shiro – 白)

Kể từ thời cổ đại, màu trắng được coi là biểu tượng của sự tinh khiết và thiêng liêng trong văn hóa “xứ Phù Tang”. Màu trắng cũng được cho là có kết nối chặt chẽ với thế giới tâm linh. Bởi thế, trang phục của những người hành lễ trong các nghi thức tôn giáo cũng thường mang màu trắng.

Tuy nhiên, như bất cứ quốc gia Á Đông khác, màu trắng cũng tượng trưng cho sự tang tóc, mất mát. Vì vậy, người ta sẽ mặc màu trắng trong các lễ tang hoặc trong thời gian để tang. Các Samurai sẽ mặc trang phục nghi lễ màu trắng nếu thực hiện nghi thức Seppuku (mổ bụng tự sát). Thậm chí, trang phục cô dâu truyền thống của Nhật Bản là một bộ Kimono kèm mũ choàng màu trắng. Người Nhật xưa quan niệm rằng, phụ nữ sau khi lấy chồng sẽ phải toàn tâm toàn ý sống vì gia đình bên chồng, do đó khi gả đứa con gái đi đồng nghĩa với việc sẽ mất luôn người con này.

Ngoài ra, trước đây, người Nhật hầu như không mặc màu trắng trong các dịp khác. Chỉ đến khi nước Nhật mở cửa thời Minh Trị (1868-1912), do ảnh hưởng của phương Tây, người dân mới bắt đầu mặc màu trắng trong đời sống hàng ngày.

Màu đen (Kuro – 黒)

Màu đen đại diện cho một hình ảnh mạnh mẽ và cứng rắn. Tuy nhiên, màu đen cũng tượng trưng cho tang tóc và thường dùng trong đám tang. Dù vậy, do quá trình giao lưu và tiếp biến với văn hóa phương Tây, người Nhật ngày nay cũng rất chuộng mặc trang phục đen khi đến công sở.

Trong văn hóa Nhật Bản, màu đen cũng được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác. Vào thời cổ đại, người Nhật đã từng xăm mình với màu đen. Ngư dân xăm hình dã điểu hay hải ngư để bảo vệ bản thân trước quỷ dữ. Từ thời Nara, hình xăm được dùng để đánh dấu phạm nhân, kể từ đó hình xăm có ý nghĩa xấu và chỉ được các băng nhóm tội phạm sử dụng. Tuy nhiên, ở một số nơi trên Nhật Bản, ngư dân vẫn có tục xăm mình.

Màu đen ở vị thế trái ngược với màu tím: trong 12 cấp quan lại, màu đen dành cho 2 cấp cuối cùng. Tuy nhiên, tầng lớp võ sĩ ưa chuộng màu đen bóng lấp lánh trên vũ khí và trang phục chiến đấu.

Màu đen cũng được sử dụng để trang điểm từ thời cổ đại. Ở các nước khác, màu đen dùng để tô lông mày, tuy nhiên ở Nhật Bản có phong tục o-haguro, tục nhuộm răng đen. Hàm răng đen tuyền được cho là đẹp mắt. Phong tục nhuộm răng đen bằng sắt và dấm nhằm bảo vệ tránh sâu răng kéo dài đến tận cuối thời Meiji. Ngày nay, ít người còn nhuộm răng đen, ngoại trừ Geisha vào một số dịp hoặc người dân ở nông thôn khi có tang sự.

Màu đen cũng là một màu quan trọng trong hội họa của Nhật Bản, ví dụ như thư pháp, và loại hình hội họa vẽ bằng than: Sumi-e, một loại hình mà họa sĩ sử dụng nhiều sắc đen khác nhau để tạo nên bức họa tuyệt đẹp.

1. Màu chàm (Ai – 藍)

Màu chàm được xem là màu sắc được sáng tạo bởi người Nhật nên còn được biết đến với tên gọi “Japan Blue”. Trong thời kỳ Meiji, tại Nhật Bản, nhiều người nước ngoài đã rất ngạc nhiên khi thấy màu chàm xuất hiện ở khắp mọi con phố. Từ áo Kimono tới khăn tay hay cả những tấm màn Noren.

Đặc biệt, màu chàm là một trong những màu sắc được tạo ra bằng nguyên liệu từ thiên nhiên, đó là từ lá chàm. Việc màu chàm xuất hiện ở mọi nẻo đường không phải chỉ vì thời trang, mà quần áo nhuộm chàm còn có ba lợi ích: chất xơ trở nên mạnh hơn sau khi nhuộm chàm, có tác dụng đuổi côn trùng và chống tia cực tím. Đây quả thật là sức mạnh của thiên nhiên!

Màu lam (Ao – 青)

Ngày nay, “Ao” (青) có nghĩa là xanh biển, xanh lam, nhưng rất lâu trước đây nó còn được dùng để chỉ màu xanh lục, và không có khác biệt nào cả. Sau này thì từ Midori (緑) được sử dụng rộng rãi để chỉ màu xanh lá cây, xanh lục. Tuy nhiên, việc sử dụng “Ao” vẫn còn lưu lại nhiều dấu vết trong từ vựng tiếng Nhật. Ví dụ: Aoba (lá xanh), hay Aoume (mơ xanh). Thậm chí đèn giao thông màu xanh cũng được gọi là “Ao Shingo” (tín hiệu xanh biển) trong tiếng Nhật. Điều này có vẻ khá tương đồng với cách người Việt Nam gọi tắt cả hai màu lục và lam là màu xanh.

Nhìn chung, cũng giống như nhiều ngôn ngữ khác, xanh lục thường có liên hệ với thiên nhiên cũng như cảm giác yên bình và thanh tĩnh.

Một trong những sắc xanh lục truyền thống của người Nhật được gọi là “Matcha Iro”, có nghĩa là màu của trà xanh Matcha. Từ thế kỷ 13, tại Nhật Bản đã rất thịnh hành việc tổ chức tiệc trà, và cho đến thế kỷ 15 thì trà đạo được sinh ra và được tầng lớp võ sĩ Samurai thưởng thức. Điều này kéo theo một phong cách thẩm mỹ riêng, được phản ánh qua các loại trà cụ như tách trà, ấm nước, với màu sắc và thiết kế nhằm tôn lên màu xanh của Matcha.

Màu xanh lá (Midori – 緑)

Màu xanh lá cây là màu của sự sống và sự phát triển. “Midori” trong tiếng Nhật có nghĩa là “mảng xanh”” hay “màu xanh lá”. Đây là sắc màu của sự sống, sự phát triển và cũng là đại diện cho sự vĩnh cửu. Du khách có thể thấy người Nhật yêu màu xanh thiên nhiên đến mức dường như trong nhà của mỗi gia đình Nhật đều có những khu vườn nhỏ hoặc các loại cây xanh trong nhà.

Màu sắc mang nhiều ý nghĩa khác nhau trong từng thời kỳ cũng như từng nền văn hóa. Tuy nhiên, màu sắc cũng giúp hình thành nên nền mỹ học và văn hóa Nhật Bản ngày nay. Nếu có dịp du lịch Nhật Bản, du khách hãy dành thời gian khám phá nhiều hơn về những nét văn hóa “xứ Phù Tang” nhé!