Nhật Bản, một quốc gia nổi tiếng với triết lý “mottainai” (không lãng phí), đang thực hiện một bước đi quan trọng để giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm đáng báo động. Theo tờ Asahi Shimbun, Cơ quan Bảo vệ Người tiêu dùng Nhật Bản (CAA) đang đề xuất các tiêu chuẩn mới liên quan đến ngày hết hạn sử dụng (消費期限/shouhi kigen) và ngày hết hạn đảm bảo hương vị (賞味期限/shoumi kigen), nhằm mục đích kéo dài thời gian tiêu thụ thực phẩm an toàn và giảm thiểu lượng thực phẩm bị vứt bỏ một cách không cần thiết.
1. Phân biệt Shouhi Kigen và Shoumi Kigen
Để hiểu rõ hơn về thay đổi này, chúng ta cần phân biệt rõ hai khái niệm quan trọng:
- Shouhi kigen (消費期限 – Ngày hết hạn sử dụng): Đây là ngày mà sau đó thực phẩm không còn an toàn để ăn. Các sản phẩm có shouhi kigen thường là thực phẩm tươi sống, dễ hư hỏng như thịt, cá, sữa,…
- Shoumi kigen (賞味期限 – Ngày hết hạn đảm bảo hương vị): Đây là ngày mà sau đó hương vị của thực phẩm có thể không còn được như ban đầu, nhưng thực phẩm vẫn có thể an toàn để tiêu thụ nếu được bảo quản đúng cách. Các sản phẩm có shoumi kigen thường là thực phẩm khô, đóng hộp, gia vị,…
2. Thay đổi trong cách tính toán ngày hết hạn
CAA đề xuất các nhà sản xuất nên sử dụng hệ số an toàn gần với 1 hơn cho cả shouhi kigen và shoumi kigen. Hệ số an toàn này được sử dụng để tạo ra một “vùng đệm” an toàn, bằng cách rút ngắn thời hạn bảo quản thực tế của sản phẩm so với thời hạn bảo quản lâu nhất (shelf life).
Ví dụ, nếu một sản phẩm có thời hạn bảo quản lâu nhất là 10 ngày và hệ số an toàn quy định là 0,7, thì ngày hết hạn sử dụng (shouhi kigen) sẽ được ghi là 7 ngày. Hiện nay, nhiều nhà sản xuất Nhật Bản đang áp dụng hệ số an toàn thấp hơn nhiều, thậm chí xuống đến 0,3 đối với shoumi kigen, dẫn đến việc thực phẩm bị vứt bỏ khi vẫn còn ăn được.
3. Minh bạch thông tin cho người tiêu dùng
Chính phủ Nhật Bản cũng sẽ yêu cầu các doanh nghiệp sử dụng “shoumi kigen” phải giải thích rõ ý nghĩa của nó trên bao bì sản phẩm, giúp người tiêu dùng hiểu rằng thực phẩm vẫn có thể an toàn sau ngày này. Đồng thời, chính phủ khuyến khích các doanh nghiệp đưa ra hướng dẫn bảo quản thực phẩm sau ngày “shoumi kigen”, giúp người tiêu dùng kéo dài thời gian sử dụng thực phẩm một cách an toàn.
Các hướng dẫn cụ thể về thay đổi này đang được ủy ban có thẩm quyền xây dựng và dự kiến sẽ được công bố trong tháng 3 năm nay.
4. Vấn đề lãng phí thực phẩm ở Nhật Bản
Mặc dù nổi tiếng với triết lý “mottainai”, Nhật Bản vẫn đang đối mặt với vấn đề lãng phí thực phẩm nghiêm trọng. Theo Chỉ số lãng phí thực phẩm của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Nhật Bản đứng ở vị trí cao về lượng thực phẩm lãng phí. Báo cáo gần đây nhất của UNEP vào năm 2024 cho thấy mỗi người dân Nhật Bản lãng phí trung bình 64kg thực phẩm mỗi năm, cao hơn cả Hoa Kỳ (59kg).
5. Nguyên nhân của tình trạng lãng phí
Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là sự e ngại rủi ro từ phía các nhà sản xuất. Theo nhà báo chuyên về lãng phí thực phẩm Ide Rumi, các công ty Nhật Bản có xu hướng đặt ngày hết hạn sử dụng và ngày hết hạn đảm bảo hương vị ngắn hơn mức cần thiết để tránh các khiếu nại liên quan đến các vấn đề sức khỏe do thực phẩm gây ra.
Ví dụ, đối với một số sản phẩm đông lạnh có thời hạn bảo quản lâu nhất là 10 tháng, thì thời hạn đảm bảo hương vị (shoumi kigen) có thể chỉ được đặt là 7 tháng do hệ số an toàn quá thấp (0,7).
6. Nỗ lực giảm lãng phí thực phẩm của Nhật Bản
Tuy nhiên, chính phủ Nhật Bản đã nhận thức rõ vấn đề và liên tục nỗ lực để giảm thiểu lãng phí thực phẩm. UNEP đánh giá cao Nhật Bản về độ tin cậy trong việc thống kê và theo dõi lãng phí thực phẩm. Bộ Môi trường Nhật Bản đã sử dụng dữ liệu thành phần rác thải và các nguồn dữ liệu khác để theo dõi vấn đề này một cách tỉ mỉ trong nhiều năm.
Nhờ những nỗ lực này, Nhật Bản đã đạt được những tiến bộ đáng kể. Theo UNEP, lượng thực phẩm lãng phí ở nước này đã giảm 29% từ năm 2008 đến năm 2019. Nhật Bản cũng được đánh giá là quốc gia có tiến bộ lớn nhất trong việc giảm lượng thực phẩm lãng phí từ người tiêu dùng, nguồn thải chính ở hầu hết các quốc gia. Báo cáo năm 2024 cho thấy Nhật Bản đã giảm tổng lượng thực phẩm lãng phí là 31%.
7. Bước tiến quan trọng
Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu, Nhật Bản vẫn còn nhiều việc phải làm để giảm thiểu lãng phí thực phẩm. Đáng chú ý, 33% lượng thực phẩm lãng phí ở Nhật Bản vẫn còn có thể ăn được. Việc thay đổi cách tính toán ngày hết hạn sử dụng và ngày hết hạn đảm bảo hương vị được xem là một bước tiến quan trọng, giúp tận dụng tối đa nguồn thực phẩm và giảm thiểu lãng phí một cách hiệu quả hơn.
Thay đổi này không chỉ mang lại lợi ích về kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về vấn đề lãng phí thực phẩm. Nhật Bản tiếp tục khẳng định cam kết của mình trong việc xây dựng một xã hội bền vững và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.