Giữa những cánh rừng xanh thẳm và những con sóng bạc đầu của vùng duyên hải Kanagawa, thời kỳ Kamakura (1185-1333) đã mở ra một chương sử huy hoàng trong lịch sử Nhật Bản. Đây là thời đại chứng kiến sự chuyển giao quyền lực từ giới quý tộc kiều diễm ở kinh thành Heian sang những thủ lĩnh samurai mạnh mẽ, những người đã viết nên câu chuyện về lòng trung thành, dũng cảm và danh dự. Với sự ra đời của Mạc phủ Kamakura, chính quyền samurai đầu tiên trong lịch sử, Nhật Bản bước vào một kỷ nguyên mới, nơi Thiên hoàng trở thành biểu tượng danh nghĩa, còn các shogun nắm giữ thực quyền. Khác với những điểm đến du lịch nổi tiếng như Kyoto hay Tokyo, Kamakura mang đến một hành trình ngược thời gian, nơi du khách có thể chạm vào cội rễ của văn hóa samurai, triết lý Thiền tông và những đổi thay định hình nước Nhật hiện đại.
Bối cảnh lịch sử: Từ triều đình Heian đến thời loạn Samurai
Vào thế kỷ thứ 10, kinh thành Heian (Kyoto ngày nay) là trung tâm quyền lực của Nhật Bản, nơi Thiên hoàng và giới quý tộc sống trong những cung điện lộng lẫy, đắm mình trong thơ ca và nghệ thuật. Tuy nhiên, ánh hào quang của triều đình dần phai nhạt khi quyền quản lý các vùng đất xa xôi rơi vào tay các thủ lĩnh quân sự địa phương. Những gia tộc hùng mạnh bắt đầu xây dựng lực lượng võ sĩ riêng, và tầng lớp samurai – những chiến binh mang thanh kiếm katana và lòng trung thành tuyệt đối – dần trở thành xương sống của xã hội.
Đến thế kỷ 12, Nhật Bản chìm trong hỗn loạn. Các gia tộc samurai tranh giành quyền lực, biến những cánh đồng và con phố thành chiến trường. Triều đình Heian, vốn yếu ớt, buộc phải dựa vào các tập đoàn võ sĩ để duy trì trật tự. Nhưng chính sự lệ thuộc này đã làm lung lay nền tảng quyền lực của Thiên hoàng, mở đường cho sự trỗi dậy của các thủ lĩnh quân sự. Trong bối cảnh đó, hai gia tộc lớn – Minamoto (Genji) và Taira (Heike) – nổi lên như hai ngọn lửa đối chọi, định hình vận mệnh của cả một quốc gia.
Chiến tranh Genpei và sự ra đời của mạc phủ Kamakura
Gia tộc Minamoto, với căn cứ ở vùng Đông Bắc, đã khẳng định sức mạnh qua hàng loạt chiến thắng trước các nhóm địa phương. Trong khi đó, gia tộc Taira củng cố quyền lực ở phía Tây, bao quanh kinh thành Kyoto, thao túng triều đình và trở thành thế lực không thể xem thường. Cuộc đối đầu giữa hai gia tộc này bùng nổ thành Chiến tranh Genpei (1180-1185), một cuộc nội chiến đẫm máu kéo dài năm năm, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn học Nhật Bản.
Đỉnh điểm của cuộc chiến là Trận Dan-no-ura (1185), nơi Minamoto Yoritomo, thủ lĩnh tài ba của gia tộc Minamoto, dẫn dắt quân đội đánh bại Taira trong một trận hải chiến kịch tính trên eo biển Shimonoseki. Chiến thắng này không chỉ tiêu diệt Taira mà còn đưa Yoritomo trở thành người quyền lực nhất Nhật Bản. Năm 1192, Thiên hoàng Go-Toba, dù miễn cưỡng, đã trao cho Yoritomo danh hiệu Sei-i Taishogun (Chinh Di Đại Tướng Quân), công nhận ông là shogun đầu tiên trong lịch sử.
Sự kiện này đánh dấu sự ra đời của Mạc phủ Kamakura, một chính quyền samurai đặt trụ sở tại thành phố Kamakura, cách Edo (Tokyo ngày nay) khoảng 30 dặm về phía nam. Lần đầu tiên trong lịch sử, quyền lực chính trị được chuyển ra khỏi kinh thành Heian, tạo nên một hệ thống chính quyền kép: Thiên hoàng vẫn là biểu tượng tinh thần, nhưng shogun nắm giữ quyền lực thực tế. Mô hình này đã định hình chính trị Nhật Bản trong gần bảy thế kỷ tiếp theo, từ Mạc phủ Kamakura (1185-1333), Muromachi (1336-1573) đến Tokugawa (1600-1868).
Minamoto Yoritomo: Người đặt nền móng cho thời đại Samurai
Minamoto Yoritomo không chỉ là một chiến binh dũng mãnh mà còn là một nhà quản lý tài ba. Sau khi lên nắm quyền, ông nhanh chóng thiết lập các cơ quan hành chính để củng cố quyền lực của Mạc phủ:
-
Kumonjo: Cơ quan giám sát các vấn đề chính phủ và tài chính.
-
Monjujo: Xử lý các tranh chấp pháp lý, đặc biệt là về đất đai.
-
Shugo: Các quan chức địa phương chịu trách nhiệm quản lý hành chính và an ninh.
-
Jito: Những người quản lý đất đai, thu thuế và duy trì trật tự.
Những cải cách này đã biến Mạc phủ Kamakura thành một bộ máy cai trị hiệu quả, thay thế dần hệ thống quý tộc cũ kỹ của triều đình Heian. Tuy nhiên, giấc mơ xây dựng một triều đại samurai vĩnh cửu của Yoritomo sớm tan biến khi ông qua đời năm 1199, ở tuổi 53, do ngã ngựa. Hai người con trai kế vị, Yoriie và Sanetomo, lần lượt trở thành shogun nhưng đều chỉ là những con rối, bị ám sát khi còn trẻ. Quyền lực thực sự rơi vào tay gia tộc Hojo, những chư hầu trung thành của Yoritomo.
Gia tộc Hojo: Những nhiếp chính trong bóng tối
Gia tộc Hojo đóng vai trò quan trọng trong sự thành lập và duy trì Mạc phủ Kamakura. Hojo Tokimasa, cha vợ của Yoritomo, đã hỗ trợ ông trong Chiến tranh Genpei, trong khi con gái ông, Hojo Masako, trở thành vợ Yoritomo và được mệnh danh là “nữ tu tướng quân” nhờ tài năng chính trị xuất chúng. Sau cái chết của Yoritomo, Masako cạo đầu đi tu nhưng vẫn nắm giữ quyền lực, điều hành Mạc phủ với sự sắc sảo và quyết đoán.
Khi các shogun nhà Minamoto suy yếu, gia tộc Hojo nắm quyền thông qua vai trò shikken (nhiếp chính). Từ Hojo Tokimasa đến Hojo Yoshitoki và các thế hệ sau, nhà Hojo biến shogun thành những con rối, trong khi họ trở thành người cai trị thực sự. Chế độ này kéo dài 135 năm, với 9 shogun và 16 nhiếp chính, đánh dấu một thời kỳ độc đáo trong lịch sử Nhật Bản, nơi quyền lực nằm trong tay những người “đứng sau ngai vàng”.
Năm 1221, căng thẳng giữa Mạc phủ và triều đình bùng nổ trong Chiến tranh Jokyu, khi Thiên hoàng thoái vị Go-Toba tìm cách lật đổ nhà Hojo. Tuy nhiên, dưới sự lãnh đạo của Hojo Yoshitoki, Mạc phủ dễ dàng dập tắt cuộc nổi dậy, tịch thu 3.000 lãnh địa của triều đình và phân phối lại cho các chư hầu trung thành. Chiến thắng này củng cố quyền kiểm soát của Mạc phủ đối với cả triều đình Kyoto, biến Kamakura thành trung tâm quyền lực duy nhất.
Bộ luật Goseibai Shikimoku: Nền tảng của xã hội Samurai
Một trong những thành tựu lớn nhất của thời kỳ Kamakura là sự ra đời của Goseibai Shikimoku (1232), bộ luật quân sự đầu tiên của Nhật Bản, được ban hành dưới thời nhiếp chính Hojo Yasutoki. Gồm 51 điều khoản, bộ luật này đánh dấu sự chuyển đổi từ hệ thống pháp lý dựa trên Nho giáo của triều đình Heian sang một xã hội quân sự hóa. Nó quy định chi tiết về:
-
Quản lý đất đai và thu thuế.
-
Giải quyết tranh chấp lãnh thổ.
-
Quyền thừa kế và nghĩa vụ của samurai.
-
Vai trò của Shugo và Jito trong duy trì trật tự.
Không giống các phong tục truyền miệng trước đó, Goseibai Shikimoku là một văn bản pháp lý rõ ràng, nhấn mạnh tính kỷ luật và trách nhiệm. Bộ luật này không chỉ củng cố quyền lực của Mạc phủ mà còn đặt nền móng cho hệ thống phong kiến Nhật Bản, ảnh hưởng đến các bộ luật sau này.
Cuộc xâm lược mông cổ và “Kamikaze” huyền thoại
Thời kỳ Kamakura cũng ghi dấu bằng một trong những thử thách lớn nhất trong lịch sử Nhật Bản: hai cuộc xâm lược của đế quốc Mông Cổ vào các năm 1274 và 1281, dưới sự chỉ huy của Hốt Tất Liệt. Với hạm đội hùng hậu và vũ khí tiên tiến, quân Mông Cổ tưởng chừng sẽ dễ dàng thôn tính Nhật Bản. Tuy nhiên, cả hai lần, thiên nhiên đã đứng về phía người Nhật. Những cơn bão khủng khiếp – được gọi là kamikaze (gió thần) – đã đánh chìm và thổi bay hạm đội Mông Cổ, bảo vệ Nhật Bản khỏi số phận bị xâm chiếm.
Tuy nhiên, việc phòng thủ trước mối đe dọa Mông Cổ đã khiến Mạc phủ rơi vào khủng hoảng tài chính. Các chư hầu samurai, dù chiến đấu anh dũng, không được thưởng đất đai như trong các cuộc chiến nội địa trước đó, dẫn đến sự bất mãn ngày càng tăng. Những vết rạn trong lòng Mạc phủ bắt đầu lộ rõ, mở đường cho sự sụp đổ của nó.
Sự kết thúc của mạc phủ Kamakura
Năm 1333, lãnh chúa Nitta Yoshisada, đứng về phía Thiên hoàng Go-Daigo trong phong trào chống Mạc phủ, đã tấn công Kamakura và lật đổ nhà Hojo. Nhiếp chính cuối cùng, Hojo Takatoki, cùng gia tộc tự sát, chấm dứt 148 năm tồn tại của Mạc phủ Kam’, ‘Kamakura. Sau thất bại, Nhật Bản tạm thời quay về chế độ triều đình tập trung dưới thời Phục Hưng Kenmu, nhưng nội chiến và áp lực từ các lãnh chúa samurai nhanh chóng khiến chính quyền này sụp đổ. Năm 1336, Ashikaga Takauji thành lập Mạc phủ Muromachi, mở ra một chương mới trong lịch sử Nhật Bản.
Văn hóa và xã hội: Thời đại của Võ Sĩ Đạo và Thiền Tông
Thời kỳ Kamakura không chỉ là câu chuyện về chính trị và chiến tranh, mà còn là thời đại của những đổi thay văn hóa sâu sắc. Tinh thần Bushido (Võ sĩ đạo) ra đời, định hình lối sống của samurai với các giá trị như lòng trung thành, dũng cảm, danh dự và sự hy sinh. Những câu chuyện về lòng trung thành tuyệt đối của samurai, như trong Truyện kể Heike về Chiến tranh Genpei, đã trở thành nguồn cảm hứng cho văn học và nghệ thuật Nhật Bản.
Phật giáo cũng trải qua một cuộc cách mạng. Trước thời Kamakura, Phật giáo chủ yếu dành cho giới quý tộc, nhưng nay nó lan tỏa đến dân chúng. Thiền tông, được thiền sư Eisai du nhập từ Trung Quốc năm 1191, trở thành triết lý sống của tầng lớp samurai, nhấn mạnh sự tỉnh thức và kỷ luật. Tông phái Nichiren, ra đời năm 1253, mang Phật giáo Đại thừa đến gần hơn với người dân thường, với giáo lý đơn giản nhưng sâu sắc.
Nghệ thuật thời Kamakura phản ánh tinh thần thực tế và mạnh mẽ của tầng lớp chiến binh. Tượng Phật khổng lồ như Kamakura Daibutsu tại chùa Kotoku-in, được đúc bằng đồng và phủ vàng, là biểu tượng của sự giao thoa giữa nghệ thuật và tâm linh. Điêu khắc gỗ và kim loại đạt đến đỉnh cao, với những bức tượng Phật mang biểu cảm sống động, khác xa sự cách điệu của thời Heian. Thơ waka, võ thuật, và nghệ thuật làm vườn cũng phát triển, phản ánh thẩm mỹ samurai: giản dị nhưng đầy sức mạnh.
Một di sản khác của thời kỳ này là trà đạo, bắt đầu với việc Eisai mang bột trà xanh (matcha) từ Trung Quốc về Nhật Bản. Những nghi thức uống trà đầu tiên, kết hợp với Thiền tông, đã đặt nền móng cho văn hóa trà đạo tinh tế của Nhật Bản sau này.
Tại sao Kamakura là điểm đến du lịch độc đáo?
Không giống Kyoto với những ngôi chùa lộng lẫy hay Tokyo với nhịp sống hiện đại, Kamakura là nơi du khách có thể chạm vào cội rễ của thời đại samurai. Dưới đây là những lý do khiến Kamakura trở thành điểm đến không thể bỏ qua:
-
Lịch sử sống động: Kamakura là nơi Mạc phủ đầu tiên ra đời, với các địa danh như Đền Tsurugaoka Hachimangu, nơi Yoritomo từng cầu nguyện, hay Kamakura Daibutsu, biểu tượng của thời đại.
-
Tinh thần thiền tông: Các ngôi chùa như Kencho-ji và Engaku-ji là trung tâm Thiền tông, nơi du khách có thể tham gia thiền định và cảm nhận sự tĩnh lặng của Kamakura.
-
Văn hóa Samurai: Từ các bảo tàng như Bảo tàng Kamakura đến những con đường từng là chiến trường, Kamakura kể câu chuyện về Bushido và lòng trung thành của samurai.
-
Vẻ đẹp thiên nhiên: Nằm giữa núi và biển, Kamakura mang đến những con đường mòn tuyệt đẹp, như Daibutsu Hiking Course, dẫn du khách qua những cánh rừng và đền chùa cổ kính.
Hành trình khám phá Kamakura
Để trải nghiệm thời kỳ Kamakura, hãy bắt đầu hành trình tại Đền Tsurugaoka Hachimangu, trung tâm tâm linh của thành phố, nơi Yoritomo đặt nền móng cho Mạc phủ. Tiếp tục đến Kamakura Daibutsu tại chùa Kotoku-in, nơi bức tượng Phật khổng lồ kể câu chuyện về nghệ thuật và đức tin thời đại. Ghé thăm chùa Kencho-ji, ngôi chùa Thiền tông lâu đời nhất Kamakura, để tham gia một buổi thiền hoặc chiêm ngưỡng khu vườn đá mang đậm tinh thần Zen.
Đừng bỏ lỡ Bảo tàng Kamakura, nơi trưng bày các hiện vật từ thời Mạc phủ, từ kiếm samurai đến tranh khắc gỗ. Nếu có thời gian, hãy đi bộ trên Daibutsu Hiking Course, một con đường mòn dẫn qua những ngôi đền ẩn mình trong rừng, mang lại cảm giác như đang bước vào thế kỷ 12. Và để hoàn thiện hành trình, hãy thưởng thức một tách matcha tại một quán trà truyền thống, tưởng nhớ thiền sư Eisai và di sản trà đạo của Kamakura.
Hãy mang theo một cuốn sổ để ghi lại cảm nhận về những câu chuyện samurai, và chụp ảnh Kamakura Daibutsu dưới ánh hoàng hôn để lưu giữ khoảnh khắc của một thời đại đã thay đổi Nhật Bản mãi mãi.
Kamakura – Nơi Samurai viết nên lịch sử
Thời kỳ Kamakura không chỉ là một chương sử, mà là một hành trình của sự chuyển mình, nơi những chiến binh samurai đã định hình số phận của Nhật Bản. Từ chiến thắng của Minamoto Yoritomo đến bộ luật Goseibai Shikimoku, từ những cơn “gió thần” cứu nước đến sự lan tỏa của Thiền tông và trà đạo, Kamakura là nơi quá khứ sống động trong từng ngôi chùa, từng bức tượng Phật, và từng con đường lát đá. Đến với Kamakura, du khách không chỉ khám phá lịch sử, mà còn cảm nhận được tinh thần bất khuất và vẻ đẹp giản dị của một thời đại đã đặt nền móng cho nước Nhật hiện đại.
Hãy lên kế hoạch cho chuyến đi đến Kamakura, nơi những câu chuyện về samurai, shogun và “kamikaze” vẫn vang vọng giữa núi rừng và sóng biển. Đây không chỉ là một điểm đến, mà là một cuộc phiêu lưu vào trái tim của văn hóa Nhật Bản.