Vượt qua biên giới và khoảng cách văn hoá, Nhật Bản đã mê hoặc bết bao người bởi vẻ đẹp thanh nhã của các ký tự văn học, nghệ thuật âm nhạc và kiến trúc. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, ngoài sự tinh tế, một tinh thần khác của nước Nhật – mạnh mẽ và rất dữ dội được thể hiện ngay trên da thịt dưới dạng các hình xăm phong thuỷ Irezumi.
Horimono có nghĩa là tất cả các hình xăm. Tuy nhiên, Irezumi là thuật ngữ được sử dụng chung để chỉ những hình xăm truyền thống bao gồm các bộ phận lớn của cơ thể, và đôi khi là toàn bộ cơ thể như một làn da thứ hai. Irezumi trong tiếng Nhật là chèn mực dưới da để lại một dấu ấn vĩnh viễn, thường vì mục đích trang trí, là một hình thức xăm mình.
NGUỒN GỐC
Tuy không phải là cái nôi sáng tạo ra hình xăm nghệ thuật nhưng nhiều chứng cứ khảo cổ học đã chứng minh rằng, xăm hình đã xuất hiện ở Nhật Bản từ thời kỳ đồ đá, nghĩa là khoảng 10.000 năm TCN. Lúc ấy giờ, như một vật trang sức đặc biệt, chúng được thực hiện trên cả nam nữ, già, trẻ,…
Đến thời kỳ Yayoi (khoảng 300 năm TCN), ngoài mục đích trang trí, làm đẹp cho cơ thể, xăm hình còn được dùng để đánh dấu, phân biệt đẳng cấp của những người trong xã hội như: nô lệ, tù nhân, kẻ phạm tội,…
Tuy nhiên, phải đến cuối thế kỷ thứ 17, tức là vào thời Edo (1603-1867), nghệ thuật xăm hình tại Nhật Bản mới thực sự phát triển nở rộ. Ít ai biết được rằng, xăm hình ở “xứ Phù Tang” có thể phát triển lên đỉnh cao như thế trong thời Edo, là nhờ nghệ thuật in khắc gỗ. Năm 1827, nghệ nhân in khắc gỗ Utagawa Kuniyoshi tạo ra những bức tranh bằng gỗ nhiều màu sắc, khắc họa chân dung những vị anh hùng trong cuốn tiểu thuyết nổi tiếng thời bấy giờ tại Nhật Bản là Suikoden. Những vị anh hùng này cương trực, dũng cảm, và ai ai cũng trang trí cơ thể bằng những bức họa rồng, hổ, hoa,… khổng lồ. Gần như ngay lập tức, người dân Edo đổ xô đi sở hữu cho mình một hình xăm trên cơ thể, rồi dần dần lan ra khắp các tỉnh thành khác, tạo thành một làn sóng văn hóa. Ở Kyushu, công nhân than mỏ xăm hình rồng trên cả cánh tay, ngụ ý sẽ luôn được thần linh bảo hộ trước nhiều rủi ro nghề nghiệp. Ở Hokkaido hay Edo, phụ nữ khắc lên tay những họa tiết nhỏ, tượng trưng cho nét quyến rũ và sự trưởng thành. Từ tầng lớp thấp đến giới thượng lưu, ai ai cũng sở hữu cho mình một hình xăm trên cơ thể.
Vào nửa cuối thế kỷ 19, sự dữ dội của kiểu hình xăm này bị Yakuza – tội phạm hoạt động theo băng đảng ở Nhật Bản để mắt đến. Dần dần, những tay xã hội đen bắt đầu xăm để khoe khoang sự bất cần, dữ tợn của mình và là một dấu hiệu để nhận diện lẫn nhau. Đây là nguyên nhân trực tiếp đẩy Irezumi ra khỏi phạm vi của nghệ thuật chính thống. Chúng bị đặt dưới ý nghĩa hoàn toàn khác biệt với nguyên bản – là “nghệ thuật phản loạn” và đặc điểm đánh dấu những cá thể nằm ngoài vòng pháp luật.
ĐẶC ĐỂM CỦA NHỮNG HÌNH XĂM
Trong tiếng Nhật, “Irezumi” có nghĩa là xăm và nó cũng là tên gọi chung, đại diện cho nghệ thuật xăm hình Nhật Bản. Những hình xăm này không giống hoàn toàn với Tattoo phương Tây. Sự khác biệt đó nằm ở 3 phương diện:
Về mực xăm và thiết bị xăm: không sử dụng các loại mực thông dụng, một hình xăm Irezumi chân chính phải được tạo hình bằng mực Nara cổ truyền và kỹ thuật xăm thủ công. Các nghệ nhân sẽ dùng teribo – một dụng cụ giống như dao khắc, đôi khi là kim đặc, thậm chí đục máng để khắc hình xăm trên làn da. Vì vậy, Irezumi rất khó để tẩy xoá, đồng thời mang trong mình tâm huyết to lớn của nghệ sĩ xăm.
Về diện tích và chi tiết kỹ thuật xăm: Irezumi là những bức tranh hoàn chỉnh được ghi lại trên một diện tích da rất rộng, thường là những hình xăm lên tay, xăm kín lưng hoặc cẳng chân. Đường nét đi xăm – tương đồng, là các nét mực liền, to nhưng uyển chuyển cùng màu sắc đổ hình tươi sáng.
Về ý nghĩa: Irezumi là kiểu hình xăm phong thuỷ sẽ phóng đại hết mức ý nghĩa của mẫu xăm: hoặc rất tốt lành – nếu bạn chọn hình mẫu ôn hoà, phù hợp với bản mệnh hoặc mang đến điềm không may nếu xăm một nhân vật quá dị biệt.
NHỮNG HÌNH XĂM VÀ Ý NGHĨA PHÍA SAU
Irezumi tập trung vào 2 giá trị cốt lõi: nghệ thuật và tâm linh – dùng nghệ thuật để tạo ra một liên kết tín ngưỡng trên da thịt. Hầu hết các hình mẫu của chúng đều mang đậm hơi thở văn hóa Nhật Bản, chẳng hạn:
Rồng
Rồng là một phần trong văn hoá dân gian của Trung Quốc và Nhật Bản trong nhiều thế kỷ, và Rồng phiên bản Nhật Bản thường được liên tưởng tới nước. Rồng cũng thường xuất hiện tại các đền chùa Phật giáo, cũng như trong nhiều công trình kiến trúc. Trong khi tại các nước phương Tây thì Rồng là biểu tượng của giàu có, sức mạnh và quyền uy, cũng như thường được coi là một sinh vật hắc ám trong nhiều câu chuyện. Nhưng ở các nước phương Đông, chúng được coi như là thế lực nhân từ, hào hiệp dùng sức mạnh của mình để làm những điều tốt cho nhân loại. Một yếu tố khác tạo nên hình ảnh con Rồng, đó là sự khôn ngoan. Vì vậy, hình xăm con Rồng tượng trưng cho trí thông minh, sự quả cảm, khát khao cống hiến và hi sinh. Đó cũng chính là lý do mà hình xăm Rồng là một trong những hình xăm phổ biến nhất tại Nhật Bản hiện nay.
Cá chép
Một hình xăm phổ biến khác ở “xứ Phù Tang” là cá chép. Cá chép có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng được lai giống một cách đặc biệt tại Nhật Bản. Theo phong tục dân gian của phương Đông, cá chép là loại động vật tượng trưng cho sức mạnh và sự can đảm. Cá chép ở Trung Quốc thường bơi ngược dòng trên sông Hoàng Hà và chỉ có một số ít trong đó vượt qua được một điểm gọi là Long Môn. Theo truyền thuyết nổi tiếng thì sau khi vượt qua điểm đó, cá chép sẽ hóa thành Rồng. Do đó, hình xăm cá chép tượng trưng cho quyết tâm, nỗ lực để có thể có được thành công.
Phượng Hoàng
Theo những phong tục dân gian ở nhiều nơi trên thế giới, Phượng Hoàng là một loài chim bị lửa bao trùm và đã tự trỗi dậy từ đống tro tàn của chính nó. Phượng Hoàng xuất hiện trong nhiều câu chuyện tồn tại trong suốt lịch sử, bao gồm cả thần thoại Hy Lạp và La Mã. Ý nghĩa của nó chính là tái sinh và thắng lợi.
Hổ
Dù con Hổ là một biểu tượng được biết đến nhiều hơn ở Trung Quốc, nhưng nó cũng là một hình ảnh mang tính biểu trưng ở “xứ Phù Tang”. Giống như con Hổ, hình xăm con Hổ tượng trưng cho sức mạnh, sự can đảm cũng như sự trường thọ. Nó bảo vệ con người khỏi linh hồn quỷ dữ và vận xấu, cũng như ốm yếu và bệnh tật. Thêm vào đó, con Hổ cũng là biểu tượng cho phương Bắc và mùa thu, và được coi là có thể ra lệnh cho gió.
Trong trường hợp này, hình xăm con hổ bảo vệ chủ nhân của nó khỏi xui xẻo và tai nạn, giúp họ sống lâu hơn. Con người có được sức mạnh từ hình xăm con Hổ, giúp họ thêm dũng cảm và tự tin.
Sư tử
Sư tử cũng là một hình xăm được nhiều Yakuza ưa thích. Sư tử trong hình xăm ở Nhật Bản nhìn rất giống một chú chó hung dữ với đôi tai nhọn và nó cũng tượng trưng cho sức mạnh và lòng can đảm. Ngoài ý nghĩa bảo vệ khỏi những điều không may, nó còn thể hiện ý chí muốn trở thành anh hùng của người xăm.
Rắn
Rắn là một hình xăm có rất nhiều ý nghĩa tại Nhật Bản. Phần lớn người Nhật cho rằng rắn có ý nghĩa bảo vệ con người khỏi thảm họa, thiên tai và bệnh tật. Ngoài ra nó còn giúp bảo vệ con người khi đưa ra những quyết định sai lầm. Việc lột xác của con rắn cũng có ý nghĩa giống như việc tái sinh của con người. Không chỉ đàn ông mà phụ nữ Nhật cũng rất ưa thích hình xăm này vì nó còn tượng trưng cho sự linh thiêng.
Đầu lâu
Không giống với phương Tây, Đầu lâu tượng trung cho sự chết chóc, nguy hiểm, Đầu lâu ở Nhật Bản được cho là biểu tượng cho sự tích cực về chu kỳ sống tự nhiên. Người Nhật thường xăm hình này với ngụ ý cho sự thay đổi.
Mặt quỷ (Oni)
Hình xăm mặt quỷ (Oni) cũng là một trong những hình xăm rất phổ biến trong giới Yakuza của Nhật Bản. Nó tượng trưng cho một niềm tin ở thế giới tâm linh – nơi mà Quỷ (Oni) chịu trách nhiệm trừng phạt sự bất công, xấu xa. Ở Nhật, Quỷ không phải là đại diện cho cái ác mà Quỷ tốt sẽ bảo vệ những người tốt.
Hoa
Hình xăm hoa ở Nhật có rất nhiều ý nghĩa và cũng có rất nhiều thiết kế tùy theo từng loại hoa. Hoa sen tượng trưng cho sự hiểu biết, kiến thức, sinh mệnh và sự giác ngộ. Hoa anh đào tuy rất đẹp nhưng lại không nở lâu và sẽ bị rụng chỉ bởi một cơn gió nhẹ, do đó nó tượng trưng cho sự không thể tránh khỏi của cái chết.
Hoa cúc có mối liên quan mật thiết với Thiên Hoàng, tượng trung cho sự hoàn hảo, hạnh phúc và tuổi thọ. Hoa hồng thì tượng trung cho sự cân bằng, tình yêu bền vững và một sự khởi đầu mới. Ngược lại, hoa hồng có gai thì lại có ý nghĩa cho sự mất mát, phòng thủ và cảnh giác. Hoa mẫu đơn ở Nhật được cho là vua của các loài hoa, tượng trưng cho sự thanh lịch và giàu có. Hoa lan là biểu hiện của lòng can đảm và sức mạnh. Đặc biệt, Hoa dâm bụt ở Nhật chỉ có một ý nghĩa duy nhất, đó là sự “ôn hòa”.
Sóng nước
Giống như tranh vẽ và điêu khắc truyền thống của Nhật Bản, nhiều hình xăm kiểu Nhật có chủ đề nước. Đặc biệt, con sóng là một trong số những hoạ tiết nổi bật nhất của nghệ thuật Nhật Bản, dù cho đó là một hình ảnh dòng sông nước chảy hiền hoà hay cơn sóng thần giận dữ đáng sợ. Hình ảnh nước thường được kết hợp với cá chép Koi, rồng hay quỷ Nhật Bản, Oni. Ngoài ý nghĩa biểu tượng của sức mạnh và cuộc sống, hình xăm sóng nước tượng trưng cho niềm tin rằng cuộc sống, chỉ giống như dòng nước, lên xuống thăng trầm. Có khi lồng lên mạnh mẽ, cũng có khi nhẹ nhàng êm đềm.
Nước, đặc biệt là sóng, được người Nhật khiếp sợ và coi trọng từ nhiều đời, bởi nó là biểu tượng của sức mạnh và sự phá huỷ, nhưng cũng là biểu tượng của sự sống vì không sinh vật nào có thể tồn tại mà không có nước. Ý nghĩa tiềm ẩn này chính là một nguyên nhân khác cho sự phổ biến của hình xăm liên quan đến nước.
Những hình xăm phong thuỷ Irezumi đã thực sự chạm đến đỉnh cao của nghệ thuật xứ Phù Tang: vừa hàm chứa các yếu tố văn hoá, lịch sử, vừa hoàn mỹ trong từng nét vẽ và nhuốm đậm cảm xúc mạnh mẽ của con người. Giá trị to lớn đó khiến nhiều người sẵn sàng bỏ ra đến vài năm để hoàn thiện một hình xăm tinh mỹ.
IREZUMI NẰM NGOÀI NGHỆ THUẬT CHÍNH THỐNG
Là một quốc đảo, Nhật Bản rất ít bị ảnh hưởng bởi các văn hoá ngoại lai. Bên cạnh đó, những người dân cũng cực kỳ tự hào về những truyền thống vốn có và ra sức giữ gìn nó một cách nguyên vẹn nhất. Thế nhưng, một hình thức nghệ thuật có gốc gác sâu xa như Irezumi lại bị dân tộc này ghẻ lạnh. Phải chăng việc này liên quan đến hai lý do chính là: nỗi sợ hãi và trách nhiệm?
Nỗi sợ hãi: các băng đảng Yakuza thật sự là nguồn gốc của hoảng loạn và sự bạo lực bất chấp pháp luật trong lòng bất cứ người Nhật nào. Tuy nhiên, thật không may, những hình xăm nghệ thuật Irezumi lại là dấu hiệu để nhận diện của chúng. Và cho dù còn rất ít Yakuza trong thế giới hiện đại nhưng người dân nơi này vẫn chưa thể chấm dứt sự ám ảnh về các băng đảng tội phạm đáng sợ trong tiềm thức.
Trách nhiệm: tinh thần trách nhiệm cũng khiến người Nhật cảm thấy khó chịu với mọi loại hình xăm, không chỉ riêng Irezumi. Họ đánh giá rất thấp sự tập trung và cho rằng, những người xăm hình thường là người… lông bông, lười biếng, không có trách nhiệm với công việc.
Khi nỗi sợ được nhân rộng, Irezumi bỗng trở thành chứng cứ cho giai đoạn lịch sử mà khiến cả dân tộc e ngại. Vì vậy, chúng nghiễm nhiên bị loại ra khỏi vòng xoay của nghệ thuật chính thống và bắt đầu mai một dần.
IREZUMI HIỆN ĐẠI
Ở thời điểm hiện tại, Nhật Bản đã cởi mở hơn với hình xăm. Tuy nhiên, tư tưởng đó chỉ giới hạn ở người trẻ – những người đã sớm tiếp xúc với tư tưởng phóng khoáng của nước ngoài, không bị bóng ma của quá khứ ám ảnh và muốn tìm lại những giá trị văn hoá lịch sử xưa cũ.
Họ đã vận động, tự mình xăm và trưng bày Irezumi tại nhiều quốc gia trên thế giới, chẳng hạn như buổi triển lãm “Giữ gìn truyền thống hình xăm Nhật Bản trong thế giới hiện đại” được tổ chức bởi Bảo tàng Quốc gia Nhật Bản – Hoa Kỳ ở Los Angeles vào tháng 3/2018. Buổi triển lãm kéo dài 6 tháng, gây ấn tượng với những khóa học về lịch sử của nghệ thuật xăm hình Nhật Bản, đồng thời trưng bày những tác phẩm của những nghệ nhân xăm hình nổi tiếng của Nhật từ trước đến nay. Thậm chí, những tiệm xăm hình cũng đang dần phục khởi giữa lòng các đô thị lớn nhất Nhật Bản.
Ngày nay, để giảm bớt đau đớn và thời gian cho khách hàng, nhiều tiệm xăm trên thế giới đã thay thế mực Nara truyền thống bằng mực chuyên dụng; thay teribo bằng các dụng cụ khác. Tuy nhiên, những hình mẫu và cách đi xăm vẫn được giữ gìn nguyên vẹn nhằm truyền tải hết mức nét đẹp và ý nghĩa của hình xăm phong thuỷ Irezumi.
Trải qua một giai đoạn lịch sử nhiều thăng trầm, hình xăm phong thuỷ Irezumi đang dần hồi sinh. Với nhiều ý niệm ẩn tàng tốt đẹp cũng như giá trị nghệ thuật to lớn, chúng là dấu ấn hoàn hảo cho sự can trường của con người. Nếu đã đủ dũng khí để vượt qua chính mình, không có bất kỳ định kiến nào có thể níu chân được nữa.
Đất nước – con người và văn hoá Nhật Bản còn có rất nhiều điều thú vị đang chờ đón du khách thập phương đến khám phá và trải nghiệm. Nếu du khách có hứng thú với vùng đất tuyệt vời này, hãy đặt tour Nhật Bản của chúng tôi nhé! Chắc chắn rằng, hành trình vi vu “xứ Phù Tang” sẽ để lại trong lòng du khách những ấn tượng khó quên!