Mizuhiki – một loại sợi giấy được dùng như vật liệu chính để làm các nút thắt trang trí theo kiểu truyền thống trên phong bì chúc mừng, quà biếu tặng, vật trang trí trong các sự kiện đặc biệt của người Nhật. Giữ vị trí quan trọng trong văn hóa Nhật Bản, các nút thắt Mizuhiki là một biểu tượng cho sự gắn kết của người dân “xứ Phù Tang”.
Người Nhật vốn nổi tiếng với cảm quan thẩm mỹ tuyệt vời, nên những món quà được trao tặng luôn được trình bày đẹp nhất, để bày tỏ tình cảm của người tặng đến người nhận. Hầu hết những món quà ấy được gói theo phong cách truyền thống Nhật Bản đều được trang trí rất chỉn chu với những kiểu nút thắt từ đơn giản như hình chiếc nơ đến cầu kì như hình chim hạc, rùa,… Những nút thắt đó được gọi là “Mizuhiki”. Nó sẽ khiến món quà trở nên sinh động và đẹp đẽ hơn, cũng nhấn mạnh thêm sự chu đáo quan tâm của người tặng đối với người nhận.
Ngày xưa, Mizuhiki được làm thủ công với nguyên liệu là giấy Washi, nhưng sau này người ta thường dùng giấy công nghiệp hơn và các công đoạn cũng được làm bằng máy. Chỉ còn một số ít nơi như thành phố Iida, tỉnh Nagano – trung tâm của nghệ thuật Mizuhiki – là còn làm Mizuhiki thủ công bằng giấy Washi.
Kỹ thuật làm giấy đã ra đời tại Châu Á từ thế kỷ thứ 7. Người Nhật đã tự phát triển một kỹ thuật giấy riêng biệt. Loại vật liệu khiêm tốn này đã ăn sâu vào từng khía cạnh của cuộc sống người dân Nhật, được minh chứng qua sự phổ biến dài lâu của Shoji và Fusuma – hai loại cửa trượt nhẹ và dễ sử dụng của “xứ Phù Tang”. Washi, loại giấy truyền thống của Nhật Bản, không chỉ có nhiều công dụng, mà còn liên quan tới những lời chúc tụng.
Từ thời xa xưa, dân cư quần đảo Nhật Bản đã tôn thờ cây cối và coi đó là nơi trú ngụ của các linh hồn thần thánh. Cây cối cũng là nguyên liệu làm ra giấy Washi.
Vỏ cứng, dày, đen sậm của cây dâu tằm giấy được rửa sạch trong dòng nước trong cho tới khi các sợi gỗ cùng nhau tạo thành những trang giấy trắng. Công đoạn gian truân này được ví như một cách thanh lọc và từ đó giấy washi được coi là sở hữu sức mạnh chống lại các thế lực hắc ám. Giấy được bện xoắn thành những đoạn thừng, tạo nên Mizuhiki với ý nghĩa đặc biệt, đúc rút từ tinh hoa văn hóa, là biểu trưng cho lời chúc và nguyện cầu trong những buổi lễ.
Mizuhiki được cho rằng xuất hiện lần đầu tiên vào thời đại Asuka. Sau khi đi sứ đến Trung Quốc theo lệnh của Thái tử Shotoku, Ono no Imoko trở về Nhật Bản và mang theo quà tặng của Trung Quốc gửi đến Hoàng gia. Món quà này được trang trí bằng dây làm từ cây gai dầu và nhuộm màu đỏ – trắng. Về sau, việc sử dụng loại dây này để trang trí quà tặng dâng lên Hoàng gia trở thành phong tục và nên phổ biến trong xã hội với tên gọi “Mizuhiki” từ thời đại Heian. Bước vào thời đại Edo, Motoyui – dây buộc tóc làm bằng Mizuhiki – được phát minh bởi một võ sĩ ở thành phố Iida và sau đó sản xuất rộng rãi khắp đất nước. Đến giữa thời kỳ Minh Trị (Meiji) thì người ta mới bắt đầu sử dụng Mizuhiki để trang trí các gói quà như ngày nay, dù ở một số vùng người ta vẫn có thói quen sử dụng Mizuhiki để trang trí mái tóc.
Đến nay, nghệ thuật Mizuhiki đã trở thành giá trị văn hóa không thể thay thế khi không chỉ thường trực trên phong bì, quà biếu tặng mà còn được dùng làm vật trang trí trong các sự kiện đặc biệt, trên Kimono, cài tóc cô dâu, váy cưới,…
Ở Nhật Bản, phải là những nghệ nhân lâu năm mới tham gia việc chế tạo nên những tác phẩm Mizuhiki. Để hoàn thành một nút thắt Mizuhiki, người Nhật sẽ phải thực hiện qua nhiều công đoạn: Đầu tiên, giấy trắng được quấn thành cuộn to rồi cắt thành nhiều cuộn với bề ngang bằng nhau. Để tạo thành hình sợi, dải giấy được xe liên tục thành sợi dài, chuốt qua hồ dán rồi phơi khô. Sau đó, để làm Mizuhiki màu đen, sợi giấy sẽ được nhúng qua sơn màu đen, hong khô rồi cắt thành từng đoạn theo quy cách và gom thành bó. Những Mizuhiki màu sắc sặc sỡ thì được làm từ giấy màu và quấn chỉ lấp lánh. Cuối cùng, người thợ sẽ dùng các sợi Mizuhiki này để bện thành các nút thắt trang trí. Chất liệu giấy kết hợp với kỹ thuật xe liên tục giúp tạo nên một loại vật liệu hết sức đặc sắc, vừa cứng cáp về kết cấu lại vừa mềm dẻo khi thao tác. Như vậy, Mizuhiki, vốn chỉ là những vòng xoắn kết từ các sợi giấy cứng rực rỡ màu, nhưng dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân Nhật, chúng đã trở thành các sản phẩm nghệ thuật độc đáo.
Mizuhiki sẽ được tạo ra với nhiều loại khác nhau để sử dụng phù hợp vời từng sự kiện, chẳng hạn như:
Chou-musubi (Hana-musubi): là kiểu nút thắt đơn giản, có thể thắt đi thắt lại bao nhiêu lần cũng được, nên mang ý nghĩa cầu chúc người nhận luôn gặp gỡ những điều tốt lành. Chou-musubi thường được dùng cho những dịp như mừng sinh con, mừng nhập học, mừng thọ, mừng khai trương, tặng quà giữa năm (Chugen), tặng quà cuối năm (Seibo), mừng năm mới,…
Musubi-kiri (Ma-musubi): là kiểu nút thắt chắc chắn, rất khó tháo ra nên mang ý nghĩa là “Không lặp lại” hay “Đây là lần duy nhất”. Người ta dùng nút thắt này cho những dịp không vui như đám tang hay thăm bệnh. Tuy nhiên, trong văn hóa “xứ Phù Tang”, việc lặp lại lần nữa một lễ cưới là điều không tốt nên Musubi-kiri hay Awaji-musubi cũng được dùng.
Awaji-musubi: Có thể sử dụng nút thắt này cho cả sự kiện vui lẫn buồn. Tuy cũng là cách thắt rất chắc chắn nhưng phần vòng tròn lại tượng trưng cho “Bào ngư (Awabi)” – biểu tượng của sự quý báu và trường tồn, hơn nữa khi kéo hai sợi ở hai đầu, nút thắt càng siết chặt hơn nên cũng mang ý nghĩa là “Gặp nhau mãi mãi”. Ở khu vực Kansai, trong hầu hết các sự kiện vui thường dùng nút Awaji-musubi chứ không dùng Chou-musubi.
Các mẫu Mizuhiki cũng phổ biến với hình ảnh các nút dây tạo thành hình Tứ Linh (Long, Ly, Quy, Phượng) hay các loài hoa thanh nhã như hoa mai, hoa đào… gắn lên trên món quà, chúng góp phần làm cho quà tặng trở nên đẹp đẽ hơn và cũng thể hiện thành ý của người tặng quà. Ngoài sử dụng để trang trí quà tặng, ngày nay người Nhật dùng Mizuhiki để trang trí cả bàn tiệc hay trên các đồ đạc và cả bức tường trong nhà!
Mizuhiki có đến hơn 200 màu sắc để phục vụ các nhu cầu trang trí trong nhiều dịp khác nhau. Trong những sự kiện vui vẻ như lễ cưới, sinh nhật,… người ta dùng nút thắt màu đỏ – trắng, vàng – bạc hay đỏ – vàng. Ngược lại, Mizuhiki màu trắng – đen, vàng – trắng, xanh – trắng, bạc,… thì được sử dụng trong sự kiện không vui như đám tang. Khi buộc nút, màu đậm sẽ ở bên phải, và màu sáng ở phía bên trái.
Nếu du khách có dịp du lịch Nhật Bản xinh đẹp, đừng quên chọn mua những nút thắt Mizuhiki cho bản thân hoặc làm quà tặng cho người thân bạn bè của mình nhé! Chúc du khách có một hành trình vi vu “xứ Phù Tang” với nhiều điều thú vị và ý nghĩa!
