Du khách có thể hiểu biết nhiều về các loại Kimono của Nhật Bản, nhưng liệu có biết khăn thắt lưng ra sao để có được vẻ thanh lịch nguyên sơ của loại trang phục truyền thống nổi tiếng này không? Đó là nhờ một loại khăn thắt lưng đặc biệt, có tên gọi là Obi.
Lịch sử Obi
Trong thời kỳ đầu, một chiếc Obi là một sợi dây hoặc một chiếc khăn quấn dạng dây băng, dài khoảng 8cm. Obi của nam và nữ lúc đó tương tự nhau. Vào đầu thế kỷ XVII, cả phụ nữ và đàn ông đều đeo một dạng Obi dây băng. Vào những năm 1680, chiều dài Obi của phụ nữ đã dài gấp đôi so với kích thước ban đầu. Trong những năm 1730, Obi của phụ nữ rộng khoảng 25cm, và đến cuối thế kỷ XIX đã rộng khoảng 30cm. Vào thời kỳ đó, dây băng và dây buộc riêng đã đóng vai trò cần thiết để giữ cho obi cố định. Obi của nam có chiều rộng lớn nhất vào những năm 1730, vào khoảng 16cm.
Trước thời kỳ Edo, bắt đầu vào khoảng 1600, những bộ Kosode của phụ nữ được thắt lại bằng một chiếc khăn rộng quấn ở hông. Cách thức đính tay áo rộng vào phần thân của trang phục sẽ có thể cản trở việc sử dụng loại Obi rộng hơn. Khi tay áo của Kosode bắt đầu được may dài hơn (tức là tăng chiều dài) vào đầu thời kỳ Edo, Obi cũng được làm rộng hơn. Có hai lý do cho điều này: trước tiên, để đảm bảo sự cân bằng về thẩm mỹ của trang phục, tay áo dài hơn cần có một chiếc khăn quấn rộng hơn để đi kèm với chúng; thứ hai, không giống như hiện nay (nơi mà chúng chỉ là thói quen của phụ nữ chưa kết hôn), phụ nữ đã kết hôn cũng mặc bộ Kimono dài tay vào những năm 1770. Việc sử dụng tay áo dài mà không để phần dưới cánh tay mở sẽ gây cản trở hoạt động rất nhiều. Phần mở dưới cánh tay này tạo không gian thậm chí cho loại obi rộng hơn nữa.
Ban đầu, tất cả Obi đều được thắt ở mặt trước. Sau đó, thời trang bắt đầu ảnh hưởng đến vị trí của nút thắt, và obi có thể được thắt ở bên hông hoặc sau lưng. Khi Obi trở nên rộng hơn, các nút thắt cũng lớn hơn, và việc thắt Obi ở phía trước bắt đầu trở nên cồng kềnh. Vào cuối thế kỷ XVII, Obi hầu hết được thắt lại ở phía sau. Tuy nhiên, phong tục này không được thiết lập một cách vững chắc trước khi bắt đầu thế kỷ XX.
Vào cuối thế kỷ XVIII, một kiểu mẫu thời trang Kosode mới cho phụ nữ xuất hiện với đường viền áo được may dài tới mức có thể kéo lê phía sau khi ở trong nhà. Khi đi ra khỏi nhà, phần trang phục dư được buộc lại bên dưới Obi bằng một dải vải rộng gọi Shigoki Obi. Kimono đương đại cũng được làm tương tự như vậy trong một thời gian dài, nhưng không được làm để kéo lê dưới đất; phần vải dư được gắn với hông, tạo thành một nếp gấp gọi là Ohashori. Shigoki obi vẫn được sử dụng, nhưng chỉ cho mục đích trang trí.
Dạng Obi trang trọng nhất ngày nay đang trở nên lỗi thời. Loại khăn Maru Obi dài và nặng ngày nay chỉ được sử dụng bởi Maiko và các cô dâu như một phần trong trang phục đám cưới của họ. Loại khăn nhẹ hơn là Fukuro Obi đã thay thế vị trí của Maru Obi. Loại khăn ban đầu được dùng hằng ngày là Nagoya Obi là loại Obi phổ biến nhất được sử dụng ngày nay, và những loại rực rỡ hơn thậm chí có thể được chấp nhận là một phần của trang phục bán nghi lễ. Việc sử dụng Musubi, các nút mang tính trang trí, cũng đã bị thu hẹp lại, bây giờ phụ nữ thắt Obi của họ gần như chỉ bằng loại nút đơn giản Taiko Musubi, “nút cái trống”. Loại khăn Tsuke Obi với nút được thắt sẵn cũng đang trở nên phổ biến.
Cơ sở dệt Tatsumura, nằm ở Nishijin, Kyoto, ngày nay là một trung tâm sản xuất loại phụ kiện này. Được sáng lập bởi Heizo Tatsumura I vào thế kỷ XIX, cơ sở này nổi tiếng với việc tạo ra một trong số những Obi sang trọng nhất. Trong số những học viên của ông phải kể đến Dōmoto Inshō, người sau này trở thành một họa sĩ. Kỹ thuật Nishijin-ori rất phức tạp và có thể có hiệu ứng ba chiều, có thể có giá trị lên đến 1.000.000 Yên.
“Học viện Kimono” được sáng lập bởi Kazuko Hattori vào thế kỷ XX, nơi đây có dạy cách làm thế nào để thắt một obi và đeo nó đúng cách.
Obi của nữ
Loại Obi rộng của phụ nữ được xếp làm đôi khi đeo, có chiều rộng khoảng 15cm đến 20cm. Một Obi khi thắt được coi là thanh lịch khi mà chiều rộng bản gấp hài hòa với kích thước cơ thể của người sử dụng. Thông thường, tỉ lệ lý tưởng của phần này là bằng khoảng một phần mười chiều cao của người phụ nữ. Chiều rộng toàn bộ của Obi chỉ được trình bày trong nút thắt trang trí, Musubi.
Một Obi dành cho nữ được đeo với một nút thắt Musubi lộng lẫy. Có tổng cộng 10 để thắt một chiếc Obi, và các nút thắt khác nhau phù hợp với những dịp khác nhau và bộ Kimono khác nhau.
Có nhiều loại Obi dành cho phụ nữ, và việc sử dụng chúng được quy định bởi nhiều nguyên tắc bất thành văn, không khác gì những quy tắc liên quan đến bản thân bộ Kimono. Một số loại Obi được sử dụng với một số loại Kimono; Obi của phụ nữ kết hôn và chưa kết hôn được thắt với nhiều cách khác nhau. Thường thì Obi ảnh hưởng đến độ trang trọng và lộng lẫy của toàn bộ trang phục Kimono: cùng một bộ Kimono có thể mặc trong những tình huống rất khác nhau tùy thuộc vào loại Obi mang với nó.
Obi dành cho nữ có các kiểu sau đây:
Maru Obi là loại Obi trang trọng nhất. Nó được may từ một miếng vải rộng khoảng 68cm và được gấp lại quanh lớp lót kép và khâu lại với nhau. Maru Obi nổi tiếng nhất vào thời kỳ Đại Chính và Minh Trị. Độ lớn và khối lượng của chúng khiến người dùng khó làm chủ được Maru Obi, và ngày nay chúng chủ yếu được đeo bởi các Geisha, Maiko và những người tương tự. Một cách dùng khác cho Maru Obi là như một phần trong trang phục của cô dâu trong lễ thành hôn. Maru Obi rộng khoảng 30-35cm và dài khoảng 360-450cm, được thêu hoa văn toàn bộ và thường được trang trí với sợi chỉ và chi tiết trang trí có chạm trổ bọc kim loại.
Darari Obi là một loại Maru Obi rất dài được đeo bởi Maiko. Một Darari Obi của Maiko có dấu hiệu Kamon của người chủ sở hữu Okiya ở cuối vạt khăn. Một Darari Obi có thể dài tới 600cm.
Fukuro Obi là một loại kém trang trọng về đẳng cấp hơn Maru Obi. Nó được làm bằng cách xếp làm đôi miếng vải hoặc may hai miếng vải vào nhau. Nếu sử dụng hai miếng vải, loại vải dùng cho mặt sau của Obi có thể rẻ hơn và mặt trước có thể may bằng loại vải như thổ cẩm. Không tính các trang phục kết hôn, Fukuro Obi đã thay thế Maru Obi nặng nề như loại Obi được sử dụng trong lễ nghi và dịp kỷ niệm. Fukuro Obi thường được làm phần không lộ ra khi đeo bằng loại lụa trơn, mỏng và mềm hơn. Một Fukuro Obi rộng khoảng 30cm và dài khoảng 360-450cm.
Fukuro Nagoya Obi được may làm hai ở phần bắt đầu nút thắt Taiko. Phần quấn xung quanh cơ thể được xếp lại khi bắt đầu. Loại Fukuro Nagoya Obi được dùng để tạo ra loại Taiko Musubi hai lớp trang trọng hơn, gọi là Nijuudaiko Musubi. Nó dài khoảng 350cm.
Nagoya Obi là loại Obi được phụ nữ Nhật Bản sử dụng nhiều nhất ngày nay. Được thiết kế bởi một phụ nữ đến từ Nagoya, kiểu Obi này được tạo ra để giúp thắt kiểu “Taiko Musubi” dễ dàng hơn. Với loại Obi này, màu sắc sẽ quyết định xem nó là Obi trang trọng hay thông thường. Tất nhiên, nếu có chỉ màu vàng thì chiếc thắt lưng ấy nghiễm nhiên là loại trang trọng. Điều thú vị là họa tiết trên Nagoya Obi không được in phủ toàn bộ, mà thay vào đó, chỉ có mặt trước và trên phần lộ ra của nút Taiko. Nagoya Obi dài khoảng 315-345cm, chiều rộng khoảng 30cm. Vì Nagoya Obi ban đầu được sử dụng như trang phục hàng ngày, nên nó không bao giờ được dùng trong trang phục nghi lễ. Dẫu vậy, nó vẫn rất đẹp.
Kyōbukuro Obi được phát minh vào thập niên 1970 ở Nishijin, Kyoto. Nó có cách dùng phối hợp giữa Nagoya Obi và Fukuro Obi, và có thể được sử dụng để làm nổi bật trang phục thường ngày. Kyōbukuro Obi có cấu trúc giống như Fukuro Obi, nhưng ngắn như một chiếc Nagoya Obi. Do đó, nó cũng có thể được đeo ngược lại từ trong ra ngoài như các loại Obi lộn ngược. Kyōbukuro Obi rộng khoảng 30cm và dài 350cm.
Hoso Obi là một tên gọi tập hợp các loại Obi không trang trọng với một nửa độ dài ban đầu. Loại Obi này rộng 15cm (hoặc 20cm) và dài khoảng 330cm.
Kobukuro Obi là một loại Hoso Obi không viền với chiều rộng khoảng 15cm hoặc 20cm và dài khoảng 300cm.
Hanhaba Obi là loại Obi không có viền và không trang trọng được sử dụng với Yukata, loại Kimono mặc thường ngày. Để dùng với Yukata, loại Hanhaba Obi đảo ngược khá phổ biến: chúng có thể được gấp lại và xoắn theo nhiều cách để tạo ra các hiệu ứng màu sắc. Một Hanhaba Obi rộng khoảng 15cm và dài khoảng 300-400cm. Việc thắt loại Obi này tương đối dễ dàng, và việc sử dụng nó không cần có các miếng đệm hoặc dây buộc phụ.
Tenga Obi giống với một Hanhaba Obi nhưng trang trọng hơn. Nó thường rộng hơn và được làm từ loại vải tao nhã hơn, phù hợp hơn với lễ hội. Các hoạ tiết chủ yếu bao gồm các mô típ may mắn và có tính lễ hội. Tenga Obi rộng khoảng 20cm và dài từ 350-400cm.
Sakiori Obi là loại Obi dệt được may bằng cách dùng các dải hẹp hoặc có độ rộng khoảng 1m từ trang phục cũ dệt lại với nhau. Sakiori Obi được dùng với Kimono để mặc ở nhà. Sakiori Obi tương tự như Hanhaba Obi về kích cỡ và rất bình dân.
Hara-awase Obi là một loại Obi không trang trọng, có các mặt có màu khác nhau. Nó thường được thấy trong các tranh ảnh từ thời kỳ Edo và Minh Trị, nhưng ngày nay hầu như không được sử dụng. Một Hara-awase Obi có một mặt màu tối, trang trí nhẹ nhàng và một mặt khác, rực rỡ hơn và vui tươi hơn. Bằng cách này, loại Obi này có thể đeo được trong cả cuộc sống thường ngày và cho lễ hội. Loại Obi này rộng khoảng 30cm và dài khoảng 350-400cm.
Heko Obi là một loại Obi rất bình dân được làm từ vải mềm, mỏng, thường được nhuộm với Shibori. Theo truyền thống, nó thường được dùng như một loại Obi không trang trọng cho trẻ em và đàn ông, và đôi khi nó được coi là hoàn toàn không phù hợp với phụ nữ. Ngày nay, các bé gái và phụ nữ có thể đeo Heko Obi với những loại Kimono hiện đại không trang trọng và Yukata. Một Heko Obi cho người trưởng thành rộng khoảng 20-30cm và dài khoảng 300cm.
Hitoe Obi được làm từ loại vải lụa cứng đến mức Obi không cần lớp lót hoặc may cứng lại. Hitoe Obi có thể đeo với Kimono thường ngày hoặc Yukata. Một Hitoe Obi rộng 30cm và dài khoảng 400cm.
Odori Obi là tên gọi của một loại Obi sử dụng trong các động tác nhảy múa. Một chiếc Odori Obi thường to, thêu hoạ tiết đơn và có hoạ tiết có màu kim loại để khán giả có thể dễ dàng nhìn thấy. Odori Obi có thể rộng từ 10-30cm và dài từ 350-450cm.
Tsuke Obi là bất kì loại Obi nào được thiết kế sẵn sàng để thắt. Nó thường có một phần nút riêng rẽ được hỗ trợ bởi bìa và một phần được bao lại xung quanh eo. Tsuke Obi được thắt cố định bởi các dải lụa. Tsuke Obi thông thường rất bình dân và chúng chủ yếu được dùng với Yukata.
Obi dành cho nam giới Nhật Bản
Các loại Obi được nam giới sử dụng có bề rộng hẹp hơn nhiều so với các loại của phụ nữ (chiều rộng loại lớn nhất chỉ vào khoảng 10cm). Obi dành cho nam được đeo theo kiểu đơn giản hơn nhiều so với phụ nữ: nó được quấn quanh eo, dưới bụng và thắt với một nút đơn giản ở sau lưng.
Có các loại Obi dành cho nam giới “xứ Phù Tang” sau đây:
Kaku Obi: Một chiếc Kaku Obi trang trọng rộng khoảng 10cm và dài 400cm và phụ thuộc vào loại vật liệu, màu sắc và hoa văn mà nó có thể phù hợp với bất kỳ thời điểm nào và mọi trường hợp từ trang phục thường ngày đến trang phục cho đám tang của người thân. Kaku Obi thường được làm bằng Hakata Ori (và đó cũng là nguồn gốc của Hakata Obi, có sọc dài), hoặc từ lụa mộc, lụa trong, lụa Damask.
Heko Obi à một loại Obi mềm bình dân, rủ xuống tự do và được làm từ loại vải nhuộm phần thắt nút, được may từ lụa nhiễu đen, habutai, cotton, hoặc các chất liệu khác. Nó được thắt theo kiểu rất bình dân. Heko Obi của người trưởng thành có độ dài ngang với loại obi bình thường từ 350-400cm, nhưng tương đối rộng với chiều rộng đến 74cm. Nam giới trưởng thành chỉ đeo Heko Obi ở nhà, nhưng các chàng trai trẻ có thể mặc nó ở nơi công cộng, ví dụ như trong một lễ hội mùa hè với Yukata.
Obi cho trẻ em
Trẻ em được mặc Kimono đặc biệt vào Lễ hội Shichi-Go-San, dành cho các bé gái lên ba và bảy tuổi, và các bé trai lên năm tuổi. Các bộ trang phục Kimono của trẻ em giống với những bộ của người lớn và các bộ phận của chúng về cơ bản là các phiên bản thu nhỏ từ loại của người trưởng thành. Các bé nhỏ tuổi nhất sẽ đeo các loại Obi mềm giống như khăn quàng cổ.
Có loại Obi dành cho trẻ em Nhật Bản sau đây:
Sanjaku Obi là một loại Obi dành cho nam, có độ dài khoảng 37,9cm. Sanjaku Obi bắt nguồn từ một chiếc khăn quàng cổ có cùng chiều dài, được xếp lại và sử dụng như là một chiếc khăn quấn ở thắt lưng. Một chiếc Sanjaku Obi thường có hình dạng giống như Kaku Obi, hẹp và có các đoạn thêu ngắn. Nó thường được may từ các loại vải mềm như cotton. Bởi chiều dài hạn chế, Sanjaku Obi được thắt theo nút Koma Musubi, giống như một nút kép.
Shigoki Obi là vật phẩm hữu dụng để đeo cùng trong thời đại của các bộ Kimono chùng sát đất, từng được sử dụng để buộc cố định độ dài quá mức của trang phục khi đi ra ngoài. Ngày nay, chức năng duy nhất của Shigoki Obi là dùng để trang trí. Nó là một phần của trang phục cho bé gái lên 7 tuổi để chào mừng trong ngày lễ Shichi-Go-San.
Tsuke Obi là một loại Obi phổ biến được sử dụng cho trẻ em vì dễ sử dụng, thậm chí còn có cả loại Tsuke Obi trang trọng cho trẻ em.
Các nút thắt (Musubi)
Nút thắt của Obi được gọi là “Musubi”. Ngày nay, một nút thắt cho phụ nữ thường không chỉ giữ cố định Obi mà còn đóng vai trò như một bộ phận trang trí lớn ở phía sau lưng. Nút thắt thật sự thường được hỗ trợ bởi một số phụ kiện: tấm lót, khăn quàng cổ và dây băng. Khi đeo Obi, đặc biệt khi không có sự hỗ trợ, cần bổ sung thêm một số dây băng tạm thời.
Có hàng trăm loại nút thắt trang trí và chúng thường đại diện cho hoa cỏ hoặc chim muông. Như mọi thứ khác trong trang phục Kimono, các nút thắt được quy định bởi một số quy tắc bất thành văn mang tính quy chuẩn. Nói chung, các nút thắt phức tạp và phô trương hơn dành cho những phụ nữ trẻ chưa lập gia đình trong các dịp lễ hội, loại dịu dàng hơn đối với những phụ nữ đã kết hôn hoặc trưởng thành, hoặc để sử dụng trong các tình huống lễ nghi.
Trước đây, trong thời điểm ban đầu, các nút thắt được được cho là để xua đuổi những linh hồn tà ác. Nhiều loại nút thắt có tên gọi với một ý nghĩa kép tốt đẹp.
Các loại nút thắt:
Asagao Musubi là một nút thắt phù hợp với Yukata. Nút thắt này đòi hỏi một độ dài Obi đủ lớn, nên nó thường chỉ được thực hiện cho các bé gái.
Ayame Musubi là một nút thắt mang tính trang trí cao và phức tạp, giống với một đoá hoa diên vĩ. Nó được coi là phù hợp với phụ nữ trẻ trong các tình huống và các bữa tiệc không trang trọng. Do tính phức tạp và sự nổi bật của nó, nút thắt này nên được đeo với các bộ Kimono và Obi dịu nhẹ hơn, trong đó các màu đơn sắc được ưa thích hơn.
Bara Musubi là một nút thắt hiện đại lộ rõ ra phía ngoài. Nó phù hợp với phụ nữ trẻ và có thể mang cho các bữa tiệc không quá trang trọng. Bởi sự phức tạp của nút thắt, một obi nhiều màu hoặc được thêu hoa văn mạnh mẽ không nên được sử dụng. Các hoa văn của bộ Kimono phải khớp với nút thắt biểu trưng cho một loài hoa phương Tây.
Chōchō Musubi được sử dụng cho Hanhaba Obi. Hầu hết các loại Obi thắt sẵn (Tsuke Obi) đều được làm với nút thắt bướm.
Darari Musubi được sử dụng bởi Maiko, vũ công và các diễn viên Kabuki. Nó có thể dễ dàng phân biệt bằng “chiếc đuôi” dài treo ở mặt sau. Trong quá khứ, các quý tộc và con gái của các thương gia giàu có trong số những người khác cũng sẽ được thắt obi theo cách này. Cần phải có một loại Darari Obi đặc trưng, dài khoảng 600cm, để làm nút này đủ dài. Cũng tồn tại một phiên bản với nửa độ dài của Darari Musubi, gọi là “Handara Musubi”.
Fukura-suzume Musubi là một nút mang tính trang trí tương tự như một con chim sẻ với đôi cánh của nó dang rộng và chỉ được đeo bởi phụ nữ chưa lập gia đình. Nó phù hợp cho những dịp trang trọng và chỉ mang với Furisode. Theo truyền thống, Fukura-suzume Musubi đeo với Furisode cho thấy một phụ nữ đã sẵn sàng để kết hôn.
Kai-no-kuchi Musubi là một loại Obi nhẹ nhàng thường được nam giới sử dụng. Đôi khi phụ nữ lớn tuổi hoặc phụ nữ đang tìm kiếm một vẻ nam tính cho trang phục của họ sẽ thắt Obi của họ với nút này.
Koma Musubi thường được sử dụng với dây Haori và Obijime. Loại Sanjaku Obi ngắn cho trẻ em cũng được thắt theo cách này.
Taiko Musubi là loại nút thắt được sử dụng nhiều nhất hiện nay. Nó đơn giản, nhẹ nhàng và giống hình cái hộp. Taiko Musubi phù hợp với cả phụ nữ lớn tuổi và trẻ em trong hầu hết các dịp và đi cùng với bất kỳ loại Kimono nào, và trong một số trường hợp thậm chí phù hợp với cả Yukata. Chỉ có Furisode được xem là quá trang trọng và trẻ trung khi được mang với Taiko Musubi.
Nijūdaiko Musubi là một phiên bản của loại Taiko Musubi phổ biến, được đeo với loại Fukuro Obi trang trọng. Fukuro Obi có chiều dài lớn hơn loại được sử dụng phổ biến hơn là Nagoya Obi, vì vậy Obi phải được gấp đôi lại trong suốt lúc thắt nút. Nút thắt này có một ý nghĩa may mắn kép là “niềm vui nhân đôi”.\
Tateya Musubi giống như một cây cung lớn và là một trong những loại Musubi đơn giản nhất đeo với Furisode. Theo tác giả về nghệ thuật Kitsuke Yamanaka Norio, nó là nút rất thích hợp để được sử dụng với Honburisode, là Furisode với tay áo đầy đủ độ dài.
Washikusa Musubi về cơ bản là một cây cung tương tự như một cây trồng nào đó trông giống như một con đại bàng đang bay.
Diện một bộ trang phục Kimono kèm theo chiếc thắt lưng Obi như diện lên một tác phẩm nghệ thuật trên người. Và bởi vậy, vẻ đẹp của chúng không chỉ là nguồn cảm hứng sáng tạo cho những nhà thiết kế mà còn là niềm tự hào của con người “xứ Phù Tang”. Du lịch Nhật Bản, ngắm nhìn bộ trang phục Kimono kèm theo chiếc thắt lưng Obi tuyệt đẹp, chụp những bức hình với bộ trang phục ấy trên quê hương của nó chắc chắn sẽ là trải nghiệm khó quên với mọi khách du lịch.