Shakuhachi (Kanji 尺八, Hán Việt: xích bát) là một loại sáo tre của Nhật Bản. Loại nhạc cụ này được du nhập vào “xứ Phù Tang” từ khá sớm và mang đến những tiếng sáo trong trẻo, êm tai. Sáo Shakuhachi thường được các nhà sư sử dụng vào việc thiền định hoặc những lúc đi khất thực.
Sáo Shakuhachi của Nhật Bản mang những điểm đặc sắc riêng biệt, khác với những loại sáo của các quốc gia khác. Từ hình dáng bên ngoài, Shakuhachi trông như những loại sáo thường thấy. Theo truyền thống, Shakuhachi được làm bằng tre, nhưng bây giờ cũng được làm bằng nhựa (ABS) hay các loại gỗ cứng nhưng không phổ biến.
Loại sáo này có điểm khác biệt chính là ở phần lỗ tạo âm thanh. Shakuhachi có tất cả 5 lỗ, bao gồm 1 lỗ thổi và 4 lỗ bấm (5 lỗ này đủ để tạo ra các nốt trong mọi âm vực), trong khi đó các loại sáo khác thì có 6 đến 8 lỗ tùy theo từng thiết kế khác nhau. Sáo Shakuhachi có thể kết hợp với nhiều loại nhạc cụ khác nhau để tạo nên những âm thanh đặc sắc. Sáo Shakuhachi mang sự trong trẻo và êm dịu, giúp cho người nghe cảm thấy nhẹ nhàng và thanh thoát.
Nhìn chung, Shakuhachi có những hình dáng giống với các loại sáo, tiêu của Trung Quốc vì nó được du nhập từ Trung Quốc vào Nhật Bản ở thế kỷ thứ 8. Vào thời điểm đó, loại nhạc cụ này được sử dụng chủ yếu cho các buổi trình diễn nhã nhạc trong triều đình. Tuy nhiên, vì âm thanh nhỏ và yếu nên nhạc cụ này không tạo được nhiều điểm đặc sắc trong âm nhạc cũng như không được sử dụng nhiều. Chính vì vậy, vào thế kỷ 17 loại nhạc cụ này chỉ được các nhà sư sử dụng cho mục đích thiền định hoặc tụng niệm. Loại nhạc cụ này mang đến một âm thanh trong trẻo nhưng không quá cao vút khiến cho người nghe cảm thấy thoải mái hơn. Chính vì thế, trong khi thiền nghe tiếng sáo Shakuhachi sẽ giúp cho tâm hồn trở nên thư thái một cách nhẹ nhàng.
Theo truyền thuyết, Kyochiku – một thầy tế lễ – người sáng lập môn phái thiền Myoan đã mê đi trong khi thực hành thổi sáo trong ngôi đền ở Ise. Ông mơ thấy mình đơn độc trên một chiếc thuyền giữa biển đầy mù sương và nghe một âm thanh lạ từ trên trời. Khi sương tan dần, ông lại nghe một âm thanh kỳ diệu khác. Tỉnh dậy, ông lập tức thể hiện những âm thanh bí ẩn đó vào các dụng cụ bằng tre, và tạo ra ba khúc nhạc: “Koku” (Empty sky), “Kyorei” (Empty bell), và “Mukaiji” (misty sea). Ðó là “Ba tấu khúc xưa” rất đặc trưng và mẫu mực cho nhạc thiền “Koku” – một điệu nhạc thanh thản và trầm lặng, được chơi với sáo Shakuhachi. Dòng nhạc này coi như thể hiện được quan niệm Hư Vô của Phật giáo.
Phong cách chơi sáo chủ yếu theo truyền thống của đền Myoan ở Kyoto. Âm thanh chính của nó là “tiếng thì thào của gió qua động tre” dùng để thư giãn và thiền. Sáo tre Shakuhachi là một nhạc cụ được sáng tạo một cách bất ngờ, đơn giản, nhưng trong tay các bậc thầy có thể trình tấu một loạt các âm thanh từ đơn giản đến phức tạp và truyền cảm như tiếng nói của con người, dựa trên trực quan và tinh thần của người biểu diễn. Diễn đạt âm thanh là để đạt cao trình độ phát triển của tinh thần.
Ngoài ra, Sáo Shakuhachi khi kết hợp với đàn tranh Koto trong những ca khúc truyền thống của Nhật sẽ tạo nên một giai điệu hòa âm êm dịu và những âm thanh đặc sắc, mang những sắc thái riêng biệt cho người nghe.
Để chơi được loại nhạc cụ này không phải là điều đơn giản. Mặc dù có cấu tạo bên ngoài giống với sáo và tiêu, tuy nhiên nhạc cụ này có những điểm đặc biệt riêng mà nếu như không am hiểu sẽ khó để sử dụng và không tạo ra những âm thanh trong trẻo với nhạc cụ này.
Shakuhachi có cấu tạo đặc biệt khác hoàn toàn so với những loại sáo với 4 lỗ bấm ở trên cùng và 1 lỗ ở dưới. Khi sử dụng cần phải có một luồng khí thông qua ống thổi kết hợp với thao tác bấm lỗ để tạo nên những bản nhạc với loại nhạc cụ này.
Với các kỹ thuật đạt được để chơi Sáo Shakuhachi không phải điều đơn giản, để đạt được độ cao như mong muốn rất khó. Tư thế các phím bấm và cách điều phối hơi thổi vào ống tùy thuộc vào từng cao độ khác nhau (phải thổi trong 117 nhịp thở). Các luồng hơi được đẩy vào nhiều cùng với thao tác bấm sẽ tạo nên những âm thanh cao hơn. Với cách đặt miệng và lưỡi cũng là một trong những phần quan trọng mà mọi người cần phải tìm hiểu khi chơi loại nhạc cụ này.
Vậy là du khách đã vừa tìm hiểu xong về Sáo Shakuhachi truyền thống của Nhật Bản. Du khách hãy du lịch Nhật Bản và tự mình trải nghiệm để có thể hiểu được không chỉ mục đích sử dụng của loại nhạc cụ này mà còn là những câu chuyện văn hóa, những mong ước của người dân thông qua nó nhé!
