Đất nước Nhật Bản từ trước tới nay vẫn luôn nổi tiếng thế giới với vô vàn nét truyền thống văn hóa và phong tục độc đáo. Một trong số đó là “Seiza” – một kiểu ngồi chuẩn lễ nghi của “xứ Phù Tang”.
Kiểu ngồi Seiza (正座) còn được gọi là “Chính tọa”, là kiểu ngồi truyền thống và cũng là một trong những chuẩn mực về mặt phép tắc cho những sinh hoạt trên chiếu Tatami, được người dân Nhật áp dụng từ xa xưa.
Không ai rõ Seiza có từ lúc nào. Trước thời kỳ Edo, kiểu ngồi tương tự Seiza đã được các Samurai và những nghệ nhân trà đạo thực hành và được gọi là “Kashikomaru” hoặc “Tsubau”. Đến đầu thời kỳ Edo, chính xác là từ thời Shogun Tokugawa Iemitsu, Seiza trở nên phổ biến. Ban đầu, đây là kiểu ngồi quy định cho các Daimyo khi đến gặp Shogun, hoặc Shogun khi tham bái thần linh. Về sau, nó được các Daimyo mang về lãnh địa của mình và buộc các võ sĩ thực hành, dần dần được phổ biến xuống cả hạng dân thường.
Có vẻ dù khá khó khăn và không thoải mái, thậm chí là đau đớn khi mới bắt đầu, nhưng phải công nhận rằng kiểu ngồi này đã góp phần hình thành những tính cách đẹp đẽ của người Nhật khiến nhiều người trên thế giới phải nể phục, chẳng hạn như nhã nhặn, khiêm tốn, kiên trì,… Theo đánh giá của nhiều người, đây là kiểu ngồi vừa thể hiện sự tôn trọng với người khác vừa thể hiện sự kiềm chế của bản thân, dù đang ở trong một trạng thái gò bó mà vẫn giữ được sự bình tĩnh nhất có thể.
Thấy thì có vẻ trịnh trọng, nhưng Seiza lại được người Nhật áp dụng khá nhiều trong sinh hoạt hàng ngày. Thời xưa, kiểu ngồi này được các võ sĩ dùng để rèn luyện ý chí. Hay khi đến thăm nhà một ai đó, nếu được gia chủ mời ngồi thì người Nhật sẽ ngồi kiểu Seiza để thể hiện sự kính trọng. Ngày nay, lối sống hiện đại ở Nhật Bản cũng kéo theo những quy tắc có phần “dễ thở” hơn cho những người trẻ. Họ không cần phải thi hành Seiza khi ở trong nhà mà có thể thoải mái ngồi bệt xuống sàn. Hơn nữa, ở những đô thị hiện đại như Tokyo, những căn nhà vẫn còn giữ lối kiến trúc truyền thống với chiếu Tatami dần bị thay thế bằng những căn hộ kiểu Âu với bàn ghế cao. Vì vậy mà kiểu ngồi Seiza cũng dần biến mất trong những gia đình hiện đại ngày nay. Tuy nhiên, đối với những sự kiện và hoạt động truyền thống mang tính chất trang trọng như: hoa đạo (Ikebana), trà đạo (Chanoyu), kiếm đạo (Kendo), thư pháp, chơi cờ vây, hôn lễ, tang lễ và khi cạn ly trước lúc bắt đầu bữa tiệc,… người Nhật vẫn luôn áp dụng kiểu ngồi Seiza. Ngoài ra, kiểu ngồi này cũng được dùng trong khi lắng nghe cấp trên, người lớn tuổi, người có địa vị,… để thể hiện lòng thành kính. Kể cả khi học tập, người Nhật cũng cho rằng ngồi kiểu Seiza sẽ giúp não tập trung hơn để tiếp thu được những lời nói từ người khác. Và thêm một sự thật thú vị nữa là người Nhật thường mặc Kimono và việc ngồi kiểu này có thể giúp bộ Kimono không bị nhăn.
Vậy quy cách Seiza được thực hiện như thế nào? Trước tiên, quỳ gối xuống chiếu Tatami. Theo người Nhật, nếu không có Tatami thì có thể thay bằng Zabuton (đệm ngồi). Không nên ngồi trực tiếp trên tấm thảm hoặc ván gỗ sẽ làm chân bị đau nhức. Tiếp theo, kéo thẳng bàn chân, giữ gót chân ở dưới phần mông, hai ngón chân cái chồng lên nhau. Kế tiếp là hạ thấp trọng tâm của cơ thể (có thể dùng tay chống xuống để giữ thăng bằng) để điều chỉnh khoảng cách giữa hai đầu gối cho chuẩn: khoảng cách giữa hai đầu gối là 10 đến 15cm đối với nam, đối với nữ thì trong khả năng có thể khép gần vào nhau, cũng có trường hợp yêu cầu mở hai đầu gối thì có thể mở với khoảng cách là một nắm đấm; luôn luôn thẳng lưng để có một dáng ngồi đẹp nhất; hai tay đặt lên trên đầu gối hoặc trên đùi một cách vừa phải; đầu hướng thẳng, miệng khép, mắt nhìn về phía trước. Khi đứng dậy, dùng tay hoặc đầu gối của mình trượt sang bên trái rồi mới từ từ đứng lên. Tránh đứng thẳng dậy luôn sẽ khiến tổn thương và làm đau nhức phần chân.
Có một điều chắc chắn rằng, bất cứ ai lần đầu ngồi theo kiểu Seiza đểu sẽ cảm thấy bị tê và gò bó vì toàn bộ thân trên của cơ thể đều dồn vào phần chân, gây cảm giác tê chân. Và nếu ngồi sai, lưng sẽ bị gù đi, dẫn đến những tư thế xấu sau này. Tuy vậy, những lợi ích mà kiểu ngồi Seiza mang lại cho cơ thể và tinh thần thì nhiều vô kể. Nếu ngồi đúng, nó sẽ giải phóng cho cột sống khỏi sự chèn ép của những chiếc ghế trong cả một ngày dài. Chúng ta cũng có thể ngồi một lúc vào buổi sáng sau khi thức dậy, nó sẽ giúp ta điều hòa cảm xúc, khởi động não bộ và làm sáng khỏe đôi mắt. Và điều quan trọng nhất vẫn là có thể rèn luyện được tính cách kiên trì như người Nhật.
Kiểu ngồi Seiza có chút khó nhưng cũng rất thú vị. Hãy thực hiện một chuyến du lịch Nhật Bản để có cơ hội trải nghiệm thêm về nét đẹp văn hoá Seiza nhé!