Cá vàng, hay còn gọi là kingyo trong tiếng Nhật, từ lâu đã trở thành một biểu tượng văn hóa độc đáo và gần gũi với đời sống của người dân xứ Phù Tang. Không chỉ là một loài cá cảnh đẹp mắt, cá vàng còn gắn liền với các lễ hội, phong tục và nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản. Trong bài viết này, hãy cùng khám phá hành trình phát triển của cá vàng từ Trung Quốc đến Nhật Bản và tìm hiểu tại sao chúng lại chiếm vị trí đặc biệt trong lòng người dân nơi đây.
1. Cá vàng – Vật nuôi được yêu thích thứ 3 tại Nhật Bản
Theo một khảo sát năm 2024, cá vàng và các loài cá cảnh nói chung được xếp thứ ba trong danh sách những vật nuôi được yêu thích nhất tại Nhật Bản, chỉ sau chó và mèo. Điều này không quá ngạc nhiên bởi cá vàng sở hữu vẻ đẹp cuốn hút với:
- Hình dáng đa dạng: Từ các giống cá vàng có đuôi xòe rộng như cánh bướm đến những giống có đầu nhô đặc biệt.
- Màu sắc phong phú: Các tông màu rực rỡ như đỏ, cam, vàng, trắng và đen.
- Tính cách thân thiện: Dễ nuôi, không gây tiếng ồn và mang lại cảm giác thư thái cho người nuôi.
Người Nhật yêu thích cá vàng một phần vì đặc tính nhỏ nhắn, dễ thương của chúng, phản ánh văn hóa tôn trọng cái đẹp tinh tế như bonsai hay ikebana. Đặc biệt, việc ngắm nhìn những chú cá vàng bơi lội nhẹ nhàng còn giúp xoa dịu căng thẳng và mang lại sự bình yên.
2. Cá vàng trong văn hóa Nhật Bản
2.1 Câu cá vàng (Goldfish Fishing)
Hoạt động câu cá vàng đã xuất hiện từ thời kỳ Edo (1603–1868) và nhanh chóng trở thành thú vui phổ biến. Hiện nay, ở những thành phố lớn như Tokyo, người dân vẫn có thể tận hưởng hoạt động này tại các ao câu cá vàng, nơi không chỉ là địa điểm thư giãn mà còn là nơi gắn kết gia đình và bạn bè.
2.2 Kingyo-sukui – Trò chơi múc cá vàng
Kingyo-sukui là một trò chơi truyền thống không thể thiếu trong các lễ hội mùa hè (matsuri). Người chơi sử dụng vợt giấy mỏng để múc cá vàng từ bể nước. Thách thức nằm ở việc vợt giấy rất dễ rách, đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn.
Ngày nay, trò chơi này không chỉ xuất hiện vào mùa hè mà còn được tổ chức quanh năm tại các trung tâm giải trí và thậm chí là các cuộc thi lớn. Những chú cá vàng bắt được thường được mang về nuôi, trở thành một phần ký ức đáng nhớ của người tham gia.
3. Nguồn gốc và hành trình của cá vàng đến Nhật Bản
Cá vàng có nguồn gốc từ Trung Quốc, nơi chúng được thuần hóa từ loài cá chép crucian (funa) khoảng 2.000 năm trước. Ban đầu, cá vàng được nuôi làm cảnh trong các hồ ao của giới quý tộc và được xem như biểu tượng của sự giàu có.
Vào đầu thế kỷ XVI, cá vàng được du nhập vào Nhật Bản và nhanh chóng trở thành thú chơi xa xỉ của tầng lớp thượng lưu. Đến thời Edo, với sự cải tiến trong kỹ thuật nuôi cá, cá vàng trở nên phổ biến hơn và xuất hiện ở khắp các gia đình Nhật Bản.
4. Sự đa dạng của cá vàng ở Nhật Bản
Nhật Bản hiện là quê hương của hơn 30 giống cá vàng khác nhau, được phát triển thông qua lai tạo. Một số giống nổi bật bao gồm:
- Wakin: Giống cá vàng cổ điển, phổ biến nhất trong trò chơi kingyo-sukui.
- Ranchu: Được mệnh danh là “vua của cá vàng” với phần đầu đặc biệt và đuôi ngắn.
- Tosakin: Loài cá vàng với đuôi xoè như hoa anh đào, thường được nuôi làm cảnh.
Các chuyên gia từ Yamatokoriyama, trung tâm nuôi cá vàng lớn nhất Nhật Bản, đã đưa ra một số lưu ý khi nuôi cá vàng:
- Không cho ăn quá nhiều: Chỉ nên cho ăn lượng cá có thể tiêu thụ hết trong 5 phút.
- Không thả quá nhiều cá trong một bể: Đảm bảo không gian thoáng cho cá bơi lội.
- Không thay nước quá thường xuyên: Chỉ thay 1/3 lượng nước, 2 lần/tháng vào mùa hè và 1 lần/tháng vào mùa đông.
5. Cá vàng – Biểu tượng của văn hóa và thẩm mỹ Nhật Bản
Cá vàng không chỉ là một thú vui mà còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa và phong thủy. Trong nghệ thuật, hình ảnh cá vàng thường xuất hiện trên các bức tranh, đồ gốm và vải truyền thống. Người Nhật tin rằng cá vàng mang lại may mắn, thịnh vượng và sự an yên cho gia đình.
6. Trải nghiệm văn hóa Kingyo khi đến Nhật Bản
Nếu bạn có dịp ghé thăm Nhật Bản, đừng bỏ lỡ cơ hội:
- Tham gia trò chơi múc cá vàng tại các lễ hội matsuri.
- Thăm các trung tâm nuôi cá vàng ở Yamatokoriyama để hiểu thêm về lịch sử và kỹ thuật chăm sóc loài cá này.
- Tìm hiểu các giống cá vàng độc đáo tại các cửa hàng chuyên biệt.
Cá vàng không chỉ là một loài cá cảnh mà còn là một phần của văn hóa Nhật Bản, phản ánh sự tinh tế và trân trọng cái đẹp nhỏ nhắn trong đời sống. Với lịch sử lâu đời và vai trò đặc biệt trong các hoạt động văn hóa, cá vàng đã chiếm trọn trái tim của người dân Nhật Bản.