Nhắc đến nền ẩm thực độc đáo và tinh tế của đất nước Nhật Bản, không thể không nhắc đến những hộp cơm Bento bắt mắt và đầy màu sắc, được tạo hình phong phú. Nhiều người cho rằng Bento là “sản phẩm” của lối sống hiện đại, tuy nhiên, món ăn này lại có bề dày lịch sử, gắn liền với đời sống của người dân Nhật từ rất lâu.
Bento (弁当) có nghĩa là “cơm hộp”. Theo đó, hộp cơm Bento là những hộp nhỏ nhắn đựng đồ ăn thuận tiện di chuyển để phục vụ những bữa ăn nhanh của xã hội công nghiệp Nhật Bản. Nó thích hợp cho học sinh, sinh viên và đặc biệt những người có quỹ thời gian ít ỏi như dân công sở.
Hộp cơm bento được xem là một lựa chọn quen thuộc của nhiều người Nhật bởi tính tiện dụng, tiết kiệm mà vẫn đảm bảo được đủ thành phần dưỡng chất trong bữa ăn.
Những hộp cơm Bento đơn giản được trưng bày thức ăn theo sở thích và khẩu vị của người ăn, bao gồm cơm, cá hoặc thịt cùng một vài loại rau ăn kèm hay trái cây trang trí đẹp mắt.
Bento ra đời vào cuối thời Kamakura (khoảng năm 1300) với sự xuất hiện của Hoshi-ii (món cơm rang kiểu Nhật). Hoshi-ii có thể dùng để ăn liền hoặc đổ thêm nước, chúng được đựng trong các hộp nhỏ để dễ mang theo người khi đi đường xa hoặc phải làm việc cả ngày ngoài đồng ruộng. Đó chính là tiền thân của các hộp Bento ngày nay.
Đến thời Azuchi-Momoyama (1568-1600), các hộp đựng cơm bằng gỗ sơn mài bắt đầu xuất hiện. Sang đến thời Edo (1603-1867), hộp cơm Bento được người Nhật phát triển sang nhiều biến thể khác như Koshibento – hộp cơm nhỏ cho hành khách với chỉ vài nắm cơm Onigiri.
Khi hệ thống tàu lửa được hình thành dưới thời Meiji (1868-1912), các phần Bento bắt đầu được bày bán phổ biến tại các ga tàu để phục vụ hành khách bởi sự tiện lợi mà chúng mang lại. Mỗi phần cơm hộp này được gọi là Ekiben tức là “cơm hộp bến tàu”.
Qua những thăng trầm từ thời Edo và Meiji, đến thời Taisho (1912-1926), Bento đã đạt đến đỉnh cao nghệ thuật và là một nét đặc trưng của ẩm thực cung đình. Bento nhỏ xinh lúc này được xuất hiện vào các buổi tiệc trà, du ngoạn ngoài trời, và đặc biệt là lễ hội ngắm hoa anh đào.
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, đất nước Nhật Bản bước vào thời kỳ mở cửa, cơm hộp Bento truyền thống xuất phát từ những người nội trợ chuẩn bị sẵn trong hộp cho các ông chồng hoặc các con của mình mang đi theo để dùng. Vừa tiết kiệm được thời gian và đảm bảo được dinh dưỡng và sức khỏe cho gia đình.
Ngày nay, cơm hộp Bento xuất hiện ở nhiều nơi trên khắp Nhật Bản, bao gồm cửa hàng tiện lợi, nhà ga, và cửa hàng bách hóa. Và có cả những nhà hàng chỉ dành riêng để phục vụ món cơm hấp dẫn này, đó là những nơi dành riêng để phục vụ cho các quý ông bận rộn, chưa lập gia đình cũng có thể cảm nhận được tình cảm ấm áp chân thành của người vợ dành cho chồng.
Theo truyền thống, một hộp cơm Bento tiêu chuẩn phải đầy đủ các thành phần tinh bột, chất đạm và chất xơ, giống như trong truyện “Totochan bên cửa sổ” miêu tả là gồm “thức ăn trên rừng và dưới biển”, có gạo, cá và thịt, rau xào hoặc nấu để ăn dặm và món tráng miệng (có thể là hoa quả) được sắp xếp theo tỉ lệ 4:3:2:1 (4 phần cơm, 3 phần thịt/cá, 2 phần rau và 1 phần tráng miệng).
Một hộp cơm Bento chuẩn sẽ có một nửa là đựng cơm, nửa còn lại được đặt một vài món ăn phụ được làm từ những nguyên liệu như rau, thịt, cá, và trứng. Những món ăn này sẽ được biến tấu về hình dáng tùy theo trí tưởng tượng của người làm để hộp cơm Bento có thể trở nên hấp dẫn hơn, ngộ nghĩnh hơn, thậm chí là một tác phẩm nghệ thuật. Hộp đựng cơm truyền thống Shokado của người Nhật cũng được sản xuất khá đẹp và tinh xảo, thường làm bằng sơn mài đen bóng, có viền hoặc hình vẽ trang trí màu đỏ. Nhìn bên ngoài, Shodako Bento rất bắt mắt và toát lên nét tinh tế, sang trọng. Đặc biệt, hộp Shokado có nhiều ngăn để đựng riêng từng món cơm, thịt cá, rau xanh và súp. Những người lớn tuổi và tầng lớp trí thức Nhật rất chuộng loại cơm hộp này bởi nó thể hiện sự ngăn nắp ngay cả trong một bữa ăn đơn giản.
Bên cạnh cơm hộp Shodako Bento, Hinomaru Bento là một kiểu Bento vô cùng đơn giản và nó còn có tên khác là “cơm quốc kỳ”, vì hộp cơm Hinomaru chỉ có cơm trắng đi kèm một quả mơ muối đỏ tươi bên trên, trông khá giống với lá cờ Nhật Bản. Hinomaru bắt nguồn từ đời sống cực khổ của tầng lớp dân lao động bình dân, từ những năm tháng chiến tranh gian khổ và thời hậu chiến thiếu thốn của nước Nhật. Món cơm hộp này không chỉ là sự tiết giảm bậc nhất mà còn nhắc người dân Nhật Bản nhớ đến lịch sử của dân tộc mình, một khía cạnh đau thương mà vẫn rất đỗi oai hùng của “xứ sở Mặt Trời Mọc”.
Ngày nay, những hộp cơm Bento nhìn rực rỡ, ngộ nghĩnh và đáng yêu hơn. Có thể kể tới các loại như:
Oekakiben Bento là loại Bento kỳ công bậc nhất khi người làm sẽ dùng cơm và nguyên liệu nấu ăn để vẽ thành một bức tranh thiên nhiên rực rỡ với đầy đủ 4 mùa Xuân – Hạ – Thu – Đông.
Kyaraben Bento hay còn gọi là Charaben Bento là cơm hộp Bento được trang trí theo nhân vật hoạt hình ngộ nghĩnh và dễ thương như: Mèo máy đến từ tương lai Doremon, cô mèo điệu đà Hello Kitty, Pokemon Pikachi đáng yêu hay thần rừng Totoro béo ú,… Ngoài các nhân vật hoạt hình thì đôi khi nhờ sự khéo tay và sáng tạo của người làm cơm mà Kyaraben Bento còn có thể là những chú lợn xinh xắn, chú mèo, chú gấu dễ thương. Với kiểu trang trí ngộ nghĩnh, đáng yêu – Kyaraben Bento ngày càng được nhiều người ưa chuộng, nhất là thanh niên và trẻ em ở Nhật Bản. Với mục đích làm cho hộp cơm sống động hơn, trẻ con sẽ chăm ăn và ăn nhiều nên những hộp cơm Kyaraben luôn tràn đầy màu sắc tươi vui cùng những hình thù nhân vật ngộ nghĩnh.
Sanshoku Bento là loại cơm hộp có đặc trưng ba màu nổi bật hết sức vui mắt, thường được làm từ trứng, đậu hà lan và thịt băm nhỏ, sau đó trải thẳng hàng lên cơm.
Makunouchi Bento: Cũng có đầy đủ cơm thịt rau củ và thậm chí cả một phần bánh ngọt Wagashi hoặc trái cây tráng miệng. Tên của loại Bento này có ý nghĩa là cơm hộp giữa giờ, và được ăn trong giờ giải lao khi khán giả đang xem dở một vở Kabuki hay Noh – hai loại hình kịch truyền thống Nhật Bản, thường có thời lượng khá dài.
Shidashi Bento là loại cơm hộp được bán tại các nhà hàng bán với những món ăn Nhật truyền thống như Tempura và dưa muối, bên cạnh đó có cả những món ăn nấu theo kiểu phương Tây.
Shikaeshiben là một loại Bento thường được các bà mẹ hay vợ “trả thù” con cái hoặc chồng khi giận dỗi, bằng cách viết những lời “mắng yêu” hoặc làm hộp cơm Bento cực mặn, không có đồ ăn hoặc chỉ toàn rau xanh.
Hayaben Bento có nghĩa đen là “Bento sớm”, ý nói Hayaben Bento là phần cơm sẽ ăn giữa bữa sáng và bữa trưa, sau đó sẽ ăn một bữa trưa chính thức sau hộp Bento này.
Trong “thế giới Bento” còn có rất nhiều loại phổ biến khác như: Chuka Bento được nấu theo kiểu Trung Hoa, thường được dùng làm món khai vị; Noriben Bento gồm có rong biển nhúng trong nước tương phủ lên cơm chín; Tori Bento bao gồm thịt gà nấu với nước sốt và ăn kèm với cơm; Sake Bento – loại bento đơn giản với một lát cá hồi nướng ở trung tâm làm món chính; Kamameshi Bento được nấu chín và phục vụ trong một nồi đất, thường được bán tại các ga tàu.
Không chỉ là cơm hộp bình thường, Bento chứa đựng tình cảm và óc thẩm mỹ của người làm ra nó. Với mỗi hộp cơm Bento, giá trị lớn nhất của nó là ở tình cảm mà những người vợ, người mẹ muốn gửi gắm khi chuẩn bị cơm hộp cho người thân trong gia đình. Để có thể hoàn thành một hộp cơm Bento đẹp, người làm phải là người kiên nhẫn, tỉ mỉ và sáng tạo. Trên hết, người làm phải biết đặt tình cảm của mình vào khi chuẩn bị. Bởi Bento không chỉ đơn giản là một hộp cơm, mà còn là sự thể hiện tình yêu của người làm dành cho người ăn.
Nếu chuẩn bị cho con cái ăn khi đi học, người mẹ thường xếp hộp cơm thành những hình vui nhộn, hoặc chỉ cốt sao cho hấp dẫn để con ăn được nhiều hơn. Còn khi chuẩn bị cho chồng ăn sau những giờ làm việc mệt mỏi, người vợ sẽ gửi gắm tình yêu, niềm hạnh phúc gia đình trong từng hình ảnh mà họ xếp trong hộp cơm. Vì vậy, mỗi người sẽ có phong cách riêng, sắc thái riêng, không ai giống ai khi trình bày cơm hộp Bento, hay cũng có thể phong cách ấy là chung, gia truyền của mỗi gia đình ở Nhật Bản.
Bento xuất hiện trong rất nhiều nền ẩm thực trên thế giới. Nhưng với riêng ẩm thực Nhật Bản, những hộp cơm nhỏ bé dưới bàn tay tài hoa đã trở thành một nghệ thuật đỉnh cao về trang trí và trình bày món ăn. Vẻ đẹp của cơm hộp Bento không chỉ có ý nghĩa giải trí mà còn thổi những màu sắc tươi mới vào bữa ăn vội vàng của đời sống công nghiệp bận rộn. Đây cũng là một cách để người dân Nhật Bản truyền tải cái đẹp văn hóa vào những khía cạnh bình dị nhất của cuộc sống.
Du lịch Nhật Bản, du khách đừng quên trải nghiệm với việc thưởng thức cơm hộp Bento nhỏ xinh này nhé! Chúc du khách có một chuyến đi vui vẻ và đầy thú vị!
