Năm 2025 là năm Ất Tỵ (乙巳), theo hệ thống Can Chi của văn hóa Á Đông, gắn liền với hình tượng con rắn – một loài vật vừa huyền bí vừa mang nhiều ý nghĩa trong đời sống tinh thần. Hệ thống Can Chi, khởi nguồn từ triết lý Âm Dương Ngũ Hành cổ đại Trung Quốc, không chỉ định hình cách đo lường thời gian mà còn thấm nhuần vào văn hóa, phong tục, và tín ngưỡng của Nhật Bản. Dù người Nhật ngày nay chủ yếu sử dụng 12 Địa Chi (12 con giáp) và ít nhắc đến 10 Thiên Can, hình tượng con rắn vẫn mang nhiều giá trị biểu trưng trong đời sống hàng ngày. Nhân dịp năm Tỵ 2025, hãy cùng khám phá những khía cạnh sâu sắc của hình tượng con rắn trong văn hóa Nhật Bản.
1. Ý nghĩa biểu tượng của Tỵ trong can chi
Tỵ, đứng vị trí thứ 6 trong hệ thống 12 con giáp, là một biểu tượng đa dạng về ý nghĩa. Không chỉ đơn thuần dùng để đo lường thời gian, Tỵ còn được liên kết với nhiều khái niệm về không gian, vận mệnh, và triết lý nhân sinh.
1.1. Thời gian Tỵ
- Giờ Tỵ (巳の刻): Tương ứng từ 10 giờ sáng đến 12 giờ trưa, thời điểm mặt trời lên cao nhất trong ngày. Đây được coi là giờ của sự sống động, tràn đầy năng lượng, và phù hợp để bắt đầu những công việc quan trọng.
- Tháng Tỵ: Tháng Tỵ trong âm lịch Nhật Bản thường rơi vào khoảng thời gian cuối xuân, đầu hè – mùa sinh trưởng của cây cỏ và biểu tượng của sự sống mạnh mẽ.
1.2. Hướng Tỵ
Tỵ được gắn với hướng Đông Nam. Trong lịch sử Nhật Bản, khu vực Fukagawa, nằm ở hướng Đông Nam của lâu đài Edo (Tokyo ngày nay), từng nổi tiếng với các geisha gọi là “Tatsumi geisha” (辰巳芸者), thể hiện sự liên kết sâu sắc giữa văn hóa và định hướng không gian.
2. Con rắn: Biểu tượng của tài lộc và may mắn
Trong văn hóa Nhật Bản, hình tượng con rắn không chỉ gắn liền với sự huyền bí mà còn được tôn sùng như một biểu tượng của tài lộc và sự thịnh vượng. Điều này có nguồn gốc từ cả tín ngưỡng bản địa và sự du nhập của Phật giáo.
2.1. Sự tái sinh và phát triển
Rắn được biết đến với khả năng lột da, tượng trưng cho sự tái sinh, đổi mới và phát triển. Người Nhật thường nhìn nhận điều này như một bài học về việc làm mới bản thân và vượt qua khó khăn.
2.2. Liên hệ với thần Benzaiten
Rắn trắng là biểu tượng của nữ thần Benzaiten (弁財天), vị thần tài lộc, nghệ thuật và tri thức trong tín ngưỡng Nhật Bản. Các đền thờ thần Benzaiten thường được trang trí với hình ảnh rắn trắng, và người dân thường đến đây cầu nguyện để thu hút sự may mắn trong sự nghiệp và tài chính.
2.3. Ngày Tỵ (巳の日): Ngày may mắn
Ngày Tỵ trong mỗi tháng được xem là thời điểm tốt lành để cầu tài lộc. Đặc biệt, ngày Kỷ Tỵ (己巳の日), diễn ra mỗi 60 ngày, là dịp quan trọng để người dân đến đền chùa, cầu nguyện cho sự sung túc. Các cửa hàng bán vé số thường tận dụng dịp này để quảng bá, thu hút khách hàng.
2.4. Tương đồng âm đọc
Trong tiếng Nhật, chữ “巳” (Tỵ) và “実” (thực) có cách đọc gần giống nhau là mi. Điều này khiến Tỵ được liên kết với ý nghĩa về sự no đủ, thu hoạch dồi dào và tài lộc.
3. Thành ngữ và tục ngữ về rắn: Những bài học cuộc sống
Hình ảnh con rắn còn in sâu trong ngôn ngữ qua các thành ngữ và tục ngữ, phản ánh triết lý sống và kinh nghiệm được truyền qua nhiều thế hệ.
- Đầu voi đuôi chuột (竜頭蛇尾 – Ryūzu dabi): Khởi đầu ấn tượng nhưng kết thúc kém cỏi. Thành ngữ này nhắc nhở về việc duy trì sự kiên nhẫn và hiệu quả trong công việc.
- Rắn liếc chằm chằm ếch (蛇に睨まれた蛙 – Hebi ni niramareta kawazu): Biểu đạt trạng thái sợ hãi, không thể phản kháng khi đối diện với mối đe dọa.
- Một lần bị rắn cắn, ngàn năm sợ dây thừng (蛇にかまれてくちなわにおじる – Hebi ni kamarete kuchinawa ni ojiru): Kinh nghiệm đau thương khiến con người cảnh giác quá mức, nhắc nhở về sự cân bằng trong ứng xử.
- Đụng phải tổ rắn (藪をつついて蛇を出す – Yabu o tsutsuite hebi o dasu): Hành động thiếu suy nghĩ có thể dẫn đến hậu quả không mong muốn.
- Chân rắn (蛇足 – Dasoku): Làm việc thừa thãi, không cần thiết, thường gây rắc rối hơn là mang lại lợi ích.
4. Rắn trong nghệ thuật và tín ngưỡng
4.1. Hình ảnh rắn trong tranh vẽ
Rắn thường xuất hiện trong các bức tranh truyền thống Nhật Bản, đặc biệt là các tranh chúc Tết hoặc tranh phong thủy, tượng trưng cho sự bảo vệ và thịnh vượng.
4.2. Tín ngưỡng thờ rắn
Nhiều ngôi đền ở Nhật Bản thờ thần rắn như một biểu tượng của sự bảo trợ. Các vật phẩm như vòng cổ, bùa hộ mệnh có hình rắn trắng thường được người dân mua về để mang lại may mắn.
Năm Ất Tỵ 2025 không chỉ là một năm trong lịch sử mà còn là cơ hội để nhìn lại và học hỏi từ những giá trị văn hóa sâu sắc của Nhật Bản. Hình tượng con rắn, từ biểu tượng của tài lộc đến những bài học trong thành ngữ, cho thấy sự gắn bó chặt chẽ giữa thiên nhiên, triết lý sống và văn hóa của người Nhật. Chúc mừng năm mới Ất Tỵ, một năm mới tràn đầy tài lộc, bình an và thành công!