Bạn đam mê văn hóa và nghệ thuật Nhật Bản? Nihonga không chỉ đơn thuần là một hình thức hội họa truyền thống, mà còn là biểu tượng tinh hoa văn hóa, gắn liền với lịch sử và triết lý sâu sắc của đất nước mặt trời mọc. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá một cách toàn diện về Nihonga – từ khái niệm, đặc điểm độc đáo, vật liệu truyền thống, đến các bậc thầy nghệ thuật và những địa điểm thưởng thức nổi tiếng.
1. Nihonga là gì? Tinh thần hội họa Nhật Bản
Nihonga (日本画) dịch nghĩa đơn giản là “tranh Nhật Bản”. Tuy nhiên, thuật ngữ này không chỉ đề cập đến quốc tịch của nghệ thuật mà còn khẳng định phong cách, kỹ thuật và vật liệu độc đáo, khác biệt với hội họa phương Tây.
Theo từ điển Kojien (phiên bản thứ 7), Nihonga được định nghĩa là:
“Những bức tranh ra đời từ thời kỳ Minh Trị, dựa trên phong cách và kỹ thuật truyền thống Nhật Bản, đối lập với các bức tranh phương Tây du nhập từ châu Âu sau thời kỳ này.”
2. Nguồn gốc Nihonga: Sự hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại
Vào cuối thế kỷ 19, Nhật Bản trải qua quá trình hiện đại hóa mạnh mẽ dưới thời kỳ Minh Trị. Nghệ thuật phương Tây với những kỹ thuật tiên tiến như tranh sơn dầu và phối cảnh ba chiều đã nhanh chóng thâm nhập vào Nhật Bản.
Để bảo tồn tinh thần hội họa truyền thống, thuật ngữ Nihonga ra đời. Nhà học giả người Mỹ Ernest Fenollosa, trong bài giảng nổi tiếng năm 1882, đã khởi xướng phong trào tôn vinh nghệ thuật bản địa. Ông nhận định:
“Nihonga chính là vẻ đẹp độc nhất của Nhật Bản, tương phản hoàn toàn với sự mô phỏng chủ nghĩa hiện thực từ phương Tây.”
3. Đặc điểm nổi bật của Nihonga
Nihonga mang những đặc trưng nghệ thuật riêng biệt, thể hiện sự đối lập hoàn toàn với phong cách hội họa phương Tây, không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn ở chất liệu và hình thức thể hiện. Mỗi bức tranh Nihonga đều chứa đựng chiều sâu về văn hóa và tinh thần Nhật Bản
3.1 Chất liệu truyền thống
Hội họa Nihonga sử dụng những chất liệu đặc biệt, tạo nên vẻ đẹp độc đáo và khác biệt so với các dòng tranh phương Tây
- Lụa và giấy washi: Đây là những vật liệu truyền thống của Nhật Bản, giúp tạo nền vững chắc cho tranh, đồng thời thể hiện sự mềm mại và thanh thoát trong từng nét vẽ
- Màu khoáng chất (岩絵具 – Iwaenogu): Được nghiền từ đá quý và khoáng chất tự nhiên, màu sắc của Iwaenogu không chỉ bền bỉ mà còn mang đến sự rực rỡ, tươi sáng lâu dài, tạo ra những sắc thái đặc biệt mà khó thể tìm thấy trong hội họa phương Tây
- Nikawa: Đây là chất keo động vật có vai trò kết dính màu vẽ lên bề mặt tranh, giúp bảo vệ tranh khỏi sự phai màu theo thời gian, đồng thời tạo nên độ bám dính hoàn hảo
3.2 Hình thức sáng tạo
Nihonga có những hình thức vẽ đặc trưng, thể hiện sự sáng tạo và sự tôn trọng đối với các truyền thống lâu đời của Nhật Bản
- Tranh cuộn treo (掛物 – Kakemono): Thường được trưng bày trong các không gian trang trọng như đền, chùa hay trong các gia đình quyền quý
- Bình phong (屏風 – Byobu): Là những bức tranh lớn được vẽ trên tấm bình phong, giúp che chắn và phân chia không gian, mang đến vẻ đẹp hài hòa cho các căn phòng truyền thống Nhật Bản
- Tranh trên cửa trượt (襖 – Fusuma): Đây là loại tranh được vẽ trên các tấm cửa trượt trong các ngôi nhà Nhật Bản, không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn là yếu tố trang trí cho không gian sống
3.3 Chủ đề đặc trưng
Chủ đề trong Nihonga chủ yếu xoay quanh những giá trị thiên nhiên và văn hóa của Nhật Bản, thể hiện rõ nét qua những đề tài quen thuộc
- Phong cảnh thiên nhiên (山水画 – Sansuiga): Những bức tranh phong cảnh sơn thủy, mang đến cảm giác yên bình, thư thái và gần gũi với thiên nhiên
- Hoa và chim muông (花鳥画 – Kachōga): Các họa sĩ Nihonga thường khắc họa vẻ đẹp của hoa cỏ, chim chóc, tạo nên không gian tươi mới và sinh động
- Tranh mỹ nhân (美人画 – Bijinga): Một thể loại tranh vẽ những người phụ nữ Nhật Bản trong trang phục truyền thống, thể hiện vẻ đẹp thanh thoát, quý phái
3.4 Kỹ thuật vẽ tinh tế
Kỹ thuật vẽ trong Nihonga đặc biệt chú trọng đến từng chi tiết và đường nét
- Mực tàu và nét bút: Sử dụng mực tàu trong việc vẽ, các họa sĩ Nihonga tập trung vào việc thể hiện đường nét mềm mại, sắc sảo, tạo ra một bức tranh có chiều sâu và sự sống động
- Hiệu ứng trong suốt: Nghệ thuật Nihonga tạo ra chiều sâu bằng cách sử dụng các lớp màu mỏng chồng lên nhau, mang lại hiệu ứng trong suốt, tạo cảm giác như tranh đang sống động, thay đổi dưới ánh sáng
4. Những bậc thầy đại diện của nghệ thuật Nihonga
Để hiểu rõ hơn về Nihonga, chúng ta không thể không nhắc đến những bậc thầy đã góp phần nâng tầm nghệ thuật này, tạo dựng danh tiếng cho Nihonga trên toàn thế giới
Taikan Yokoyama (1868–1958): Là biểu tượng lớn nhất của Nihonga, Taikan Yokoyama nổi tiếng với kỹ thuật vẽ “không đường nét” (Morotai), nơi mà ông làm mờ nhòe các đường nét để tạo nên vẻ huyền bí. Tác phẩm nổi bật: “Mugo” – một kiệt tác với sự huyền bí của thiên nhiên qua những dải màu mờ ảo
Uemura Shoen (1875–1949): Uemura Shoen là một trong những nữ họa sĩ nổi bật trong dòng tranh mỹ nhân của Nihonga, bà nổi tiếng với những bức tranh khắc họa vẻ đẹp kiêu sa của phụ nữ Nhật Bản. Tác phẩm tiêu biểu: “Jo no Mai” – một bức tranh thể hiện vẻ đẹp thanh thoát của một phụ nữ trong điệu múa truyền thống Nhật Bản
Kaii Higashiyama (1908–1999): Được mệnh danh là “họa sĩ quốc dân Nhật Bản”, Kaii Higashiyama nổi bật với các tác phẩm phong cảnh thơ mộng, hòa quyện giữa hội họa và thiên nhiên. Tác phẩm đáng chú ý: “Dawn” – một bức tranh về bình minh, phản ánh vẻ đẹp kỳ diệu của thiên nhiên dưới ánh sáng đầu ngày
5. Thưởng thức Nihonga ở đâu? Những bảo tàng nghệ thuật hàng đầu
Nếu bạn muốn trực tiếp chiêm ngưỡng những tác phẩm Nihonga tuyệt đẹp, Nhật Bản có nhiều bảo tàng nghệ thuật nổi tiếng trưng bày các tác phẩm của Nihonga. Đây là những địa điểm lý tưởng để khám phá và thưởng thức hội họa Nhật Bản
- Bảo tàng nghệ thuật hiện đại quốc gia Tokyo: Đây là nơi trưng bày bộ sưu tập phong phú về Nihonga từ thời kỳ Minh Trị đến nay. Các tác phẩm tại đây không chỉ phản ánh sự phát triển của nghệ thuật Nihonga mà còn là minh chứng cho sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại
- Bảo tàng Adachi (Shimane): Nổi tiếng không chỉ với tranh Nihonga mà còn với khu vườn Nhật Bản tuyệt đẹp, khu vườn này được vinh danh là “khu vườn đẹp nhất Nhật Bản”. Bảo tàng Adachi là nơi bạn có thể thưởng thức vẻ đẹp của cả hội họa lẫn thiên nhiên trong một không gian hòa quyện
- Bảo tàng Shohaku (Nara): Đây là nơi lưu giữ những tác phẩm của gia đình họa sĩ Uemura qua nhiều thế hệ, bạn sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng các bức tranh từ những thế hệ nghệ sĩ tài ba này
- Bảo tàng nghệ thuật tỉnh Nagano: Tôn vinh những tác phẩm xuất sắc của Kaii Higashiyama, bảo tàng này cũng là nơi bạn có thể chiêm ngưỡng những tác phẩm kết hợp giữa hội họa và thiên nhiên tuyệt đẹp của Nhật Bản
6. Nihonga trong thời hiện đại: Giữ gìn truyền thống trước sóng gió thời gian
Dù nghệ thuật hiện đại ngày càng phổ biến, Nihonga vẫn giữ được sức hút riêng nhờ vào giá trị truyền thống và sự kết tinh văn hóa Nhật Bản. Nhiều họa sĩ trẻ ngày nay tiếp tục phát triển Nihonga, kết hợp giữa kỹ thuật cổ điển và sáng tạo hiện đại, mang đến luồng gió mới cho hội họa truyền thống.
Nihonga không chỉ là hội họa mà còn là tinh thần văn hóa và lịch sử lâu đời của Nhật Bản. Từ chất liệu, kỹ thuật, đến những chủ đề truyền thống, Nihonga đã và đang khẳng định vị thế độc tôn trong nền nghệ thuật thế giới. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu thêm về giá trị sâu sắc của Nihonga và cảm nhận được vẻ đẹp trường tồn của nghệ thuật Nhật Bản.