Daruma là loại búp bê nổi tiếng ở Nhật Bản, không mắt, không chân tay và có dung mạo dữ tợn. Tuy vậy, nó được coi là biểu tượng cho sự thịnh vượng và may mắn.
Búp bê Daruma ra đời vào những năm 1603-1867 có hình tròn mô phỏng hình dáng của vị Phật Bodhidharma (Bồ Đề Lạt Ma) với hai chân bắt chéo lên nhau và hai tay xếp sát vào thân thể. Daruma không có tay chân, có râu ria và phần trọng tâm nằm ở dưới đế tương tự như lật đật, không bao giờ bị ngã. Bởi vậy, hình ảnh búp bê Daruma làm gợi nhớ tới câu tục ngữ của Nhật Bản: “Nếu bạn vấp ngã 7 lần, hãy đứng dậy 8 lần”. Sức bật của lật đật như tượng trưng cho tinh thần kiên cường và ý chí, không bao giờ gục ngã trước những khó khăn.
Mặc dù có ý nghĩa tốt đẹp nhưng truyền thuyết về sự ra đời của Búp bê Daruma lại có vẻ đáng sợ. Búp bê này được lấy từ hình tượng đức Bồ Đề Đạt Ma, người sáng lập ra Phật giáo Thiền tông ở Trung Quốc. Người Nhật cho rằng tay và chân của Bồ Đề Đạt Ma đã teo đi, trở nên nhăn nheo và thoái hóa sau khi ngồi thiền suốt 9 năm trong hang động ở Trung Quốc.
Khoảng thời gian này, Bồ Đề Đạt Ma cũng cắt đi mí mắt của mình do ông tức giận vì đã ngủ quên trong lúc thiền. Mí mắt của ông rơi xuống đất và đâm chồi nảy lộc thành cây trà xanh đầu tiên của người Trung Quốc. Người Nhật Bản đã dựa vào tích này để tạo ra những búp con búp bê gỗ tròn trĩnh và không có chân tay hay mắt.
Theo người dân địa phương, việc Búp bê Daruma không có cặp mắt hoàn chỉnh (chỉ có tròng mắt trắng) tương tự hành động Bồ Đề Đạt Ma ngủ quên khi thiền, do đó chưa đạt được sự giác ngộ cao nhất. Việc vẽ thêm con ngươi lên cho nó tương tự hành động gắn lại mắt cho Bồ Đề Đạt Ma, giúp ông có thể nhìn rõ trần ai.
Đã có nhiều người lầm tưởng Búp bê Daruma được làm hoàn toàn từ gỗ nhưng sự thật là làm từ loại giấy bồi truyền thống của Nhật Bản. Quy trình làm Búp bê Daruma đầu tiên sẽ là dán các lớp giấy bồi lên khung có sẵn. Sau đó là các công đoạn sơn và vẽ hoa văn trang trí lên lớp giấy bồi. Mỗi sản phẩm hoàn thiện đều phải trải qua 16 công đoạn mới có thể tạo được hình dáng hoàn chỉnh. Điểm cộng của Búp bê Daruma là tất cả các quy trình đều được làm hoàn toàn thủ công nên mỗi Daruma đều mang những biểu cảm khác nhau. Kích thước của từng búp bê cũng không đồng nhất mà phụ thuộc vào từng ý niệm của người thợ.
Màu sắc của búp bê Daruma không cố định, nhưng màu truyền thống thì vẫn là màu đỏ. Màu đỏ có thể là bắt nguồn từ màu áo đỏ của Bồ Đề Đạt Ma. Theo những tài liệu ở Nhật thì màu đỏ chính là màu áo của những vị thiền sư cấp cao, được kính trọng. Ngoài ra, một số người khác lại cho rằng vào cuối thời Edo, búp bê Daruma lại có liên hệ tới bệnh đậu mùa. Khi căn bệnh này đang gieo rắc những nỗi sợ kinh hoàng vào lúc ấy. Lúc này họ tin rằng màu đỏ có thể yên lòng được đức chúa trời, và ban cho họ lá bùa vào con búp bê này từ đó xua đi bệnh tật giúp người dân mau khỏe lại.
Người Nhật cũng thường viết chữ “Phước” lên bụng Daruma như một loại bùa may mắn. Mặt được vẽ đầy đủ lông mày, mũi, ria, mép. Và khi mua về, người ta có thể viết nguyện vọng hay mơ ước của mình lên má và viết tên họ lên cằm búp bê Daruma. Đến khi những mong muốn đã được xác định, hay bắt đầu có quyết định làm việc gì đó trong năm thì lấy bút lông vẽ con ngươi thứ nhất lên tròng trắng mắt của Daruma rồi đặt lên vị trí trang trọng trong công sở, hoặc ngang bàn thờ Phật trong nhà để cầu mong sự thành công. Khi điều ước của họ đã trở thành sự thật thì sẽ vẽ tiếp con ngươi thứ hai cho mắt còn lại. Mỗi hình tượng Búp bê Daruma còn thể hiện sự kiên trì và phấn đấu lao động của mỗi chủ nhân.
Ban đầu, người ta tạo ra những con búp bê này có khả năng giữ thăng bằng tốt. Dù có xô ngã chúng cỡ nào thì các con Daruma vẫn trở lại được vị trí ban đầu. Theo thời gian, điều này giúp chúng trở thành biểu tượng của sự hồi phục. Đó cũng là lý do Daruma thường trở thành món quà để tặng cho các bệnh nhân, đặc biệt là trẻ em.
Búp bê Daruma trong cuộc sống hiện đại ở Nhật Bản là một Engimono (biểu tượng may mắn) phổ biến thứ 2 ở Nhật, sau chú mèo chiêu tài Maneki Neko. Búp bê Daruma biểu trưng cho sức mạnh nội tại và ý chí mãnh liệt, không bao giờ chịu đầu hàng, ngay cả khi sa cơ thất thế họ vẫn có thể đứng dậy và vươn lên. Người Nhật đã sử dụng chi tiết này một cách linh hoạt và đúng ý nghĩa mặc dù vẫn rất đỗi đời thường.
Ở “xứ Phù Tang”, các Búp bê Daruma thường được người Nhật tặng nhau trong những dịp sinh nhật, lễ tết hay khi một người bắt đầu tiến hành những dự định mới thay cho một điều chúc tốt lành nhất dành đến họ. Hàng năm, vào mùa thi cử, có hàng ngàn búp bê Daruma được các gia đình hay bạn bè mua tặng cho con em mình với lời cầu chúc may mắn. Các Daruma trở thành vật kỷ niệm sau mỗi dịp ra trường của các bạn học sinh. Họ tặng nhau với những lời chúc tốt đẹp nhất.
Không chỉ cá nhân mà từ các cửa hiệu, nhà hàng cho đến những doanh nghiệp, tổ chức ở Nhật Bản cũng thường mua một con búp bê Daruma vào đầu năm mới.
Hầu như người Nhật nào cũng mua một con Daruma cho mình, bởi ngoài việc mang lại sự giàu có cho người sở hữu nó, một vụ mùa bội thu cho người nông dân, giúp những người mẹ sinh nở dễ dàng, nó còn bảo vệ những đứa trẻ tránh khỏi bệnh tật nữa.
Ngày nay, Búp bê Daruma trở thành một vật không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Nhật Bản. Đi du lịch Nhật Bản, du khách hãy lựa chọn Búp bê Daruma làm món quà cho người thân và bạn bè của mình nhé!
