Từ “tốt nghiệp” (卒業 – Sotsugyō) trong tiếng Nhật mang một ý nghĩa vô cùng sâu sắc, không chỉ đơn thuần là hoàn thành một khóa học. Nó đánh dấu một chương quan trọng khép lại và mở ra một trang mới trong cuộc đời mỗi người. Chúng ta hãy cùng khám phá chi tiết về “tốt nghiệp” ở Nhật Bản qua các khía cạnh sau:
1. Định nghĩa “tốt nghiệp” – Hơn cả hoàn thành khóa học
Bạn đã nêu rất chính xác định nghĩa trong từ điển, nhưng “tốt nghiệp” trong tiếng Nhật còn mang nhiều tầng nghĩa phong phú hơn:
-
-
Theo nghĩa đen: Đúng như từ điển định nghĩa, “tốt nghiệp” (卒業 – Sotsugyō) có nghĩa là hoàn thành toàn bộ chương trình học tại một cơ sở giáo dục, từ trường mẫu giáo, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông đến đại học và sau đại học. Đây là cột mốc chính thức xác nhận quá trình học tập và rèn luyện đã đến hồi kết.
-
Nghĩa bóng và mở rộng: Trong văn hóa Nhật Bản, “tốt nghiệp” còn được sử dụng một cách ẩn dụ và rộng rãi hơn để diễn tả sự kết thúc một giai đoạn, một vai trò, hoặc một mối quan hệ nào đó, và bước sang một trang mới. Bạn đã đưa ra ví dụ rất hay về thần tượng “tốt nghiệp” nhóm nhạc hay nhân viên “tốt nghiệp” công ty. Điều này thể hiện rằng, người Nhật Bản xem “tốt nghiệp” như một sự chuyển giao, một bước ngoặt lớn trong cuộc sống. Nó mang theo cả sự luyến tiếc quá khứ và hy vọng vào tương lai.
-
2. Lễ tốt nghiệp tại Nhật Bản – Mùa xuân của những kỷ niệm và cảm xúc
Lễ tốt nghiệp ở Nhật Bản (卒業式 – Sotsugyō-shiki) không chỉ là một thủ tục hành chính mà còn là một sự kiện văn hóa mang đậm bản sắc Nhật Bản.
-
-
Thời gian và địa điểm: Lễ tốt nghiệp thường diễn ra vào mùa xuân, chủ yếu là tháng 3, thời điểm cuối năm học ở Nhật Bản. Các trường học từ tiểu học đến trung học phổ thông thường tổ chức lễ trong nhà thi đấu (gymnasium) của trường. Không gian được trang hoàng trang trọng với hoa tươi, rèm đỏ trắng, tạo nên một bầu không khí vừa trang nghiêm, vừa ấm áp.
-
Trang phục trang trọng: Để thể hiện sự tôn trọng nghi lễ, cả học sinh tốt nghiệp và người tham dự đều lựa chọn trang phục lịch sự.
- Học sinh tốt nghiệp: Thường mặc hakama (袴) – trang phục truyền thống Nhật Bản, đặc biệt phổ biến với nữ sinh, hoặc đồng phục (制服 – seifuku) của trường. Hakama mang đến vẻ đẹp cổ điển, trang trọng, còn đồng phục thể hiện tinh thần đồng nhất và kỷ niệm về mái trường.
- Giáo viên, phụ huynh và học sinh khác: Cũng mặc trang phục trang trọng, như vest, com lê, hoặc kimono trang nhã để hòa chung không khí trang trọng của buổi lễ.
-
Tên gọi nghi lễ: Tên gọi chính thức của lễ tốt nghiệp có sự khác biệt giữa các cấp học:
- Tiểu học, Trung học cơ sở, Trung học phổ thông: “Lễ trao bằng tốt nghiệp” (卒業証書授与式 – Sotsugyō shōsho juyo-shiki), nhưng thường được gọi tắt là “Lễ tốt nghiệp” (卒業式 – Sotsugyō-shiki). Trong buổi lễ này, học sinh sẽ được trao bằng tốt nghiệp (卒業証書 – Sotsugyō shōsho), chứng nhận hoàn thành chương trình học.
- Đại học: “Lễ trao bằng học vị” (学位授与式 – Gakui juyo-shiki). Sinh viên đại học sẽ được trao bằng học vị (学位記 – Gakuiki), xác nhận trình độ học vấn và chuyên môn.
-
Ống đựng bằng tốt nghiệp: Một chi tiết đặc trưng trong lễ tốt nghiệp Nhật Bản là ống đựng bằng tốt nghiệp (卒業証書ホルダー – Sotsugyō shōsho horudā). Ống đựng này thường có màu đen, hình trụ, giúp bảo quản bằng tốt nghiệp không bị nhàu nát, thể hiện sự trân trọng đối với thành quả học tập của học sinh. Hình ảnh những học sinh cầm ống đựng bằng tốt nghiệp đã trở thành một biểu tượng quen thuộc của mùa tốt nghiệp Nhật Bản.
-
-
-
Nội dung chương trình lễ: Lễ tốt nghiệp ở Nhật Bản thường bao gồm các nghi thức trang trọng và xúc động sau:
- Trao bằng tốt nghiệp/học vị (卒業証書・学位記授与 – Sotsugyō shōsho/Gakuiki juyo): Nghi thức chính của buổi lễ, hiệu trưởng hoặc đại diện trường sẽ trao bằng cho từng học sinh hoặc đại diện học sinh xuất sắc.
- Phát biểu của hiệu trưởng (校長式辞 – Kōchō shikiji): Hiệu trưởng sẽ có bài phát biểu tổng kết năm học, gửi lời chúc mừng và nhắn nhủ đến học sinh tốt nghiệp.
- Phát biểu của khách mời (来賓祝辞 – Raihin shukuji): Đại diện chính quyền địa phương, cựu học sinh thành đạt, hoặc các nhà tài trợ có thể được mời phát biểu chúc mừng.
- Bài phát biểu chia tay của học sinh lớp dưới (在校生送辞 – Zaikoosei soji): Đại diện học sinh các lớp dưới sẽ có bài phát biểu tri ân và chúc mừng các anh chị khóa trên.
- Bài phát biểu đáp từ của học sinh tốt nghiệp (卒業生答辞 – Sotsugyōsei toji): Đại diện học sinh tốt nghiệp sẽ có bài phát biểu hồi đáp, bày tỏ lòng biết ơn thầy cô, bạn bè và chia sẻ cảm xúc, dự định tương lai.
- Hợp xướng (合唱 – Gasshō): Cả hội trường cùng nhau hát vang những bài hát tốt nghiệp truyền thống, tạo nên khoảnh khắc xúc động và đáng nhớ nhất của buổi lễ.
-
Nét độc đáo vùng miền: Lễ tốt nghiệp ở Nhật Bản cũng có những nét đặc trưng riêng theo từng địa phương, thể hiện sự đa dạng văn hóa:
- Okinawa – “Ném blazer” (ブレザー投げ – Burezā nage): Học sinh tốt nghiệp ở Okinawa thường có truyền thống ném áo khoác blazer đồng phục lên không trung cùng lúc, tạo nên một hình ảnh đẹp mắt và phóng khoáng, tượng trưng cho sự tự do và trưởng thành.
- Nagano – Học sinh tiểu học mặc đồng phục THCS: Ở Nagano, học sinh tiểu học tham dự lễ tốt nghiệp có truyền thống đặc biệt là mặc đồng phục của trường trung học cơ sở mà các em sẽ nhập học. Điều này thể hiện sự háo hức, mong chờ bước vào cấp học mới và tinh thần chuẩn bị sẵn sàng cho tương lai.
-
3. Ý nghĩa văn hóa sâu sắc – Khoảnh khắc giao mùa cảm xúc
Lễ tốt nghiệp ở Nhật Bản không chỉ là một sự kiện thông thường mà mang trong mình ý nghĩa văn hóa vô cùng sâu sắc. Đó là khoảnh khắc giao mùa cảm xúc, nơi đan xen giữa chia ly và khởi đầu, giữa nuối tiếc quá khứ và hy vọng tương lai.
-
-
Khoảnh khắc chia ly đầy xúc động: Lễ tốt nghiệp là thời điểm học sinh phải chia tay bạn bè, thầy cô đã gắn bó suốt những năm tháng học trò. Những tình bạn, kỷ niệm dưới mái trường ùa về, tạo nên cảm xúc buồn bã, luyến tiếc khó tả. Những giọt nước mắt trong lễ tốt nghiệp không chỉ là biểu hiện của nỗi buồn chia ly mà còn là sự trân trọng những mối quan hệ quý giá đã qua.
-
Khởi đầu cho một chặng đường mới: Đồng thời, lễ tốt nghiệp cũng là cột mốc đánh dấu sự trưởng thành, bước vào một giai đoạn mới của cuộc đời. Học sinh tốt nghiệp đứng trước ngưỡng cửa của tương lai, với những kỳ vọng, hoài bão, nhưng cũng không tránh khỏi những lo lắng, bỡ ngỡ. Lễ tốt nghiệp là sự động viên, khích lệ tinh thần để các em tự tin bước tiếp trên con đường phía trước.
-
Nơi chia sẻ cảm xúc và kỷ niệm: Những bài phát biểu, những lời nhắn nhủ trong lễ tốt nghiệp không chỉ mang tính nghi thức mà còn là cơ hội để chia sẻ những cảm xúc chân thành, những kỷ niệm đáng nhớ. Lời tri ân của học sinh lớp dưới, lời đáp từ của học sinh tốt nghiệp, lời dặn dò của thầy cô đều chạm đến trái tim người nghe, tạo nên sự đồng cảm và gắn kết sâu sắc.
-
Văn hóa khóc trong lễ tốt nghiệp: Như bạn đã đề cập, “lễ tốt nghiệp gần như luôn đi kèm với những giọt nước mắt”. Khóc trong lễ tốt nghiệp không bị coi là yếu đuối mà ngược lại, là biểu hiện của sự chân thành, xúc động, và trưởng thành. Những giọt nước mắt ấy thể hiện sự trân trọng quá khứ, dũng cảm đối diện hiện tại và tự tin hướng đến tương lai.
-
4. Bài hát tốt nghiệp – Giai điệu của kỷ niệm và tương lai
Hợp xướng bài hát tốt nghiệp là một phần không thể thiếu và xúc động nhất trong lễ tốt nghiệp Nhật Bản. Những bài hát này không chỉ là âm nhạc mà còn là tiếng lòng của cả một thế hệ học sinh, là sợi dây kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.
-
“仰げば尊し” (Aogeba Tōtoshi) – Ngẩng cao đầu, thầy cô đáng kính: Là bài hát tốt nghiệp lâu đời và kinh điển nhất ở Nhật Bản. Lời bài hát thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với thầy cô, những người đã dìu dắt, dạy dỗ học sinh trong suốt những năm tháng học trò. Giai điệu du dương, trầm lắng gợi lên sự nuối tiếc, bùi ngùi khi phải rời xa mái trường, nhưng đồng thời cũng chứa đựng sự kính trọng và lòng biết ơn vô hạn dành cho công ơn của thầy cô.
-
“旅立ちの日に” (Tabidachi no Hi ni) – Ngày khởi hành: Sáng tác năm 1991, bài hát này nhanh chóng trở nên phổ biến và được yêu thích trên khắp cả nước. Giai điệu vừa buồn man mác, vừa tràn đầy hy vọng, diễn tả một cách tinh tế cảm xúc của cả thầy và trò trong ngày chia tay. Lời bài hát là lời động viên, khích lệ học sinh hãy mạnh mẽ bước tiếp trên con đường tương lai, giữ vững niềm tin và ước mơ.
-
“3月9日” (Sangatsu Kokonoka) – Ngày 9 tháng 3: Bài hát J-pop hiện đại, được nhóm nhạc Remioromen trình bày, cũng trở thành một bài hát tốt nghiệp được yêu thích. “Ngày 9 tháng 3” không chỉ là một ngày cụ thể mà còn là biểu tượng cho mùa xuân, mùa của sự khởi đầu và hy vọng. Lời bài hát gợi nhớ về những kỷ niệm đẹp dưới mái trường, trân trọng những tình bạn và hướng đến tương lai tươi sáng.
-
“YELL” (Lời cổ vũ): Một bài hát J-pop khác của nhóm Ikimono Gakari, cũng rất phổ biến trong các lễ tốt nghiệp gần đây. “YELL” mang đến thông điệp về sự chia ly không phải là kết thúc mà là một khởi đầu mới. Lời bài hát động viên mọi người hãy mạnh mẽ đối diện với những thử thách, giữ vững ước mơ và tiến bước trên con đường riêng.
Những bài hát tốt nghiệp này không chỉ được hát trong lễ tốt nghiệp mà còn vang lên trên khắp nước Nhật vào mùa xuân, trở thành những giai điệu quen thuộc, gắn liền với ký ức tuổi học trò của biết bao thế hệ người Nhật.
5. So sánh với văn hóa tốt nghiệp ở nước ngoài – Nét độc đáo của Nhật Bản
Bạn đã chỉ ra sự khác biệt thú vị giữa văn hóa tốt nghiệp ở Nhật Bản và nhiều nước khác. Trong khi lễ tốt nghiệp ở nhiều quốc gia mang tính chất ăn mừng, vui vẻ với các tiết mục văn nghệ, kịch nghệ, thì lễ tốt nghiệp ở Nhật Bản lại trang trọng, nghi thức và giàu cảm xúc hơn.
- Tính nghi thức và trang trọng: Lễ tốt nghiệp Nhật Bản chú trọng vào các nghi thức, từ cách đi đứng, cúi chào đến thời điểm phát biểu, hát hợp xướng, mọi thứ đều được chuẩn bị và luyện tập kỹ lưỡng. Điều này thể hiện sự tôn trọng đối với nghi lễ, tính kỷ luật và tinh thần tập thể trong văn hóa Nhật Bản.
- Yếu tố xúc động và chia ly: Khác với sự vui mừng, phấn khởi thường thấy ở lễ tốt nghiệp phương Tây, lễ tốt nghiệp Nhật Bản lại tập trung vào yếu tố xúc động, chia ly. Những giọt nước mắt, những cái ôm chặt, những lời chia tay nghẹn ngào là những hình ảnh quen thuộc trong lễ tốt nghiệp Nhật Bản. Điều này thể hiện giá trị của tình cảm, sự gắn bó, và khả năng thể hiện cảm xúc một cách chân thành trong văn hóa Nhật Bản.
- “Nhận nút áo thứ hai” – Truyền thống tỏ tình lãng mạn: “Nhận nút áo thứ hai” (第二ボタン – Daini botan) là một nét văn hóa tỏ tình độc đáo và lãng mạn trong ngày lễ tốt nghiệp Nhật Bản. Hành động học sinh nam tặng nút áo thứ hai (nút áo gần tim nhất) cho người mình thích là một cách bày tỏ tình cảm kín đáo, tế nhị nhưng vô cùng sâu sắc. Truyền thống này thể hiện vẻ đẹp e ấp, trong sáng của tình yêu tuổi học trò Nhật Bản.
6. Truyền thống sau lễ tốt nghiệp – Tiếp nối kỷ niệm và tri ân
Sau lễ tốt nghiệp trang trọng và xúc động, người Nhật Bản còn có những truyền thống ý nghĩa để tiếp nối kỷ niệm và tri ân:
-
-
Chụp ảnh kỷ niệm (記念写真撮影 – Kinen Shashin Satsuei): Chụp ảnh kỷ niệm là một phong tục không thể thiếu sau lễ tốt nghiệp. Học sinh thường chụp ảnh cùng lớp học, nhóm bạn thân, thầy cô chủ nhiệm, và gia đình. Những bức ảnh này sẽ trở thành những kỷ vật vô giá, lưu giữ khoảnh khắc đáng nhớ của tuổi học trò.
-
“謝恩会” (Shaonkai) – Bữa tiệc cảm ơn: Vào buổi tối sau lễ tốt nghiệp, các trường thường tổ chức “謝恩会” (Shaonkai) – bữa tiệc cảm ơn tại nhà hàng, khách sạn. Đây là dịp để học sinh tốt nghiệp và phụ huynh bày tỏ lòng biết ơn đối với các thầy cô giáo. Không khí của “謝恩会” thường vui vẻ, thân mật hơn lễ tốt nghiệp, với các hoạt động như hát múa, trò chơi, và trao quà tri ân thầy cô.
-
“卒業旅行” (Sotsugyō Ryokō) – Chuyến đi tốt nghiệp: Đặc biệt phổ biến với sinh viên đại học, “卒業旅行” (Sotsugyō Ryokō) – chuyến đi tốt nghiệp là cơ hội để nhóm bạn thân hoặc thành viên trong phòng nghiên cứu cùng nhau đi du lịch, tạo kỷ niệm đáng nhớ trước khi bước vào cuộc sống trưởng thành bận rộn. Địa điểm du lịch có thể là trong nước hoặc nước ngoài, tùy theo sở thích và điều kiện của mỗi nhóm.
-
“Tốt nghiệp” ở Nhật Bản không chỉ là một sự kiện đánh dấu sự kết thúc của một giai đoạn học tập mà còn là một nghi lễ văn hóa mang đậm giá trị tinh thần. Lễ tốt nghiệp là nơi giao thoa giữa những cảm xúc đối lập: buồn vui, chia ly và hội ngộ, nuối tiếc và hy vọng. Nó thể hiện vẻ đẹp của sự trân trọng quá khứ, dũng cảm đối diện hiện tại, và tự tin hướng đến tương lai. Hiểu về “tốt nghiệp” trong văn hóa Nhật Bản, chúng ta không chỉ học thêm về ngôn ngữ mà còn cảm nhận sâu sắc hơn về tâm hồn và những giá trị tinh tế của xứ sở Phù Tang.
Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn một cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về “tốt nghiệp” tại Nhật Bản. Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào khác, đừng ngần ngại chia sẻ nhé! Chúc bạn luôn có những trải nghiệm thú vị trong hành trình khám phá văn hóa Nhật Bản!