Nhật Bản, xứ sở Phù Tang, từ lâu đã được biết đến như một quốc gia có nền ẩm thực độc đáo, trong đó cá đóng vai trò vô cùng quan trọng. Các món ăn từ cá không chỉ là đặc sản mà còn là biểu tượng của văn hóa ẩm thực tinh tế và lành mạnh của người Nhật. Tuy nhiên, một sự thay đổi đáng chú ý đang diễn ra: chỉ trong vòng một thế hệ, lượng tiêu thụ cá bình quân đầu người tại Nhật Bản đã giảm gần 50%. Điều gì đã dẫn đến sự thay đổi này?
Để tìm hiểu sâu hơn về sự thay đổi trong thói quen ăn uống của người Nhật, chúng ta hãy cùng phân tích các yếu tố chính tác động đến xu hướng giảm tiêu thụ cá, đồng thời khám phá những khía cạnh thú vị trong văn hóa ẩm thực Nhật Bản hiện đại.
Từ đỉnh cao đến đáy vực: Sự sụt giảm đáng báo động trong tiêu thụ cá
Số liệu thống kê từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản đã chỉ ra một xu hướng rõ ràng:
- Đỉnh điểm năm 2001: Lượng tiêu thụ cá bình quân đầu người đạt mức cao nhất, trung bình 40,2kg/người/năm.
- Năm 2022: Con số này giảm mạnh xuống chỉ còn 22kg/người/năm, tức là giảm hơn 45% so với đỉnh điểm. Đây cũng là mức tiêu thụ cá thấp nhất kể từ năm 1960, thời điểm Bộ bắt đầu thu thập số liệu.
Trong khi đó, một sự đối lập đáng chú ý diễn ra với thịt:
- Năm 2011: Lượng tiêu thụ thịt bình quân đầu người vượt qua cá.
- Năm 2022: Lượng tiêu thụ thịt đạt 33,5kg/người/năm, cao hơn cá khoảng 1,5 lần.
Những con số này cho thấy một sự thay đổi lớn trong khẩu vị và thói quen ăn uống của người Nhật, từ việc ưa chuộng cá sang thịt. Vậy, nguyên nhân nào đã dẫn đến sự chuyển dịch này?
Giải mã “cơn lốc” thay đổi khẩu vị: Vì sao người Nhật “quay lưng” với cá?
Có nhiều yếu tố phức tạp đan xen, góp phần tạo nên xu hướng giảm tiêu thụ cá ở Nhật Bản. Dưới đây là những lý giải chính được đề cập đến:
1. Sự “biến mất” của các cửa hàng cá truyền thống
Tạp chí trực tuyến JB Press đã đưa ra một giả thuyết thú vị: sự suy giảm số lượng cửa hàng cá truyền thống có thể là một nguyên nhân.
- Năm 1980: Nhật Bản có khoảng 50.000 cửa hàng chuyên bán cá.
- Ngày nay: Con số này giảm mạnh xuống chỉ còn khoảng 10.000.
Tuy nhiên, cần phải nhìn nhận vấn đề một cách sâu sắc hơn. Các cửa hàng cá không đóng cửa vì nhu cầu cá giảm sau năm 1980. Thực tế, lượng tiêu thụ cá vẫn tiếp tục tăng cho đến năm 2001. Sự thay đổi thực sự nằm ở mô hình mua sắm của người dân.
Ngày nay, người Nhật có xu hướng mua sắm tại các siêu thị hiện đại. Siêu thị không chỉ cung cấp đa dạng các loại thực phẩm, bao gồm cả cá và thịt, mà còn có vị trí thuận tiện, đặc biệt là đối với cư dân thành thị. Sự tiện lợi và đa dạng của siêu thị đã dần thay thế vai trò của các cửa hàng chuyên biệt truyền thống, bao gồm cả cửa hàng cá.
2. Cá – Món ngon “khó chiều”: Đắt đỏ và phức tạp trong chế biến
Báo cáo của Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản đã chỉ ra một thực tế: dù được đánh giá cao về hương vị và lợi ích sức khỏe, cá vẫn bị xem là thực phẩm đắt đỏ và khó chế biến đối với nhiều người tiêu dùng.
- Giá cả: So với thịt, đặc biệt là thịt lợn và thịt gà, cá thường có giá thành cao hơn. Các món ăn chế biến sẵn từ thịt cũng thường có giá “mềm” hơn so với món cá tại các nhà hàng, quán ăn.
- Chế biến: Chế biến cá đòi hỏi kỹ năng và thời gian hơn so với thịt. Nhiều người, đặc biệt là giới trẻ và những người bận rộn, cảm thấy lúng túng hoặc không có đủ thời gian để sơ chế và nấu các món cá phức tạp. Thậm chí, báo cáo còn chỉ ra rằng một bộ phận người tiêu dùng không biết cách chế biến cá.
- Bảo quản: Thịt thường dễ bảo quản hơn cá, đặc biệt là trong điều kiện sống hiện đại, khi nhiều người có xu hướng nấu một lượng lớn thức ăn để dùng dần.
3. Lối sống hiện đại: “Cá tính” độc thân và nhịp sống hối hả
Một yếu tố quan trọng khác, ít được đề cập đến nhưng lại có tác động sâu sắc, chính là sự thay đổi trong quy mô hộ gia đình và mô hình làm việc của người Nhật.
- Gia đình “một người”: Xu hướng người trẻ Nhật Bản sống độc thân ngày càng phổ biến. Họ rời khỏi nhà cha mẹ sớm hơn, kết hôn muộn hơn, và tỷ lệ sống độc thân tăng cao.
- Không gian sống hạn chế: Những người sống một mình thường ở trong các căn hộ nhỏ, không gian bếp hạn chế. Việc nấu cá tại nhà có thể gây ra mùi tanh khó chịu, ám vào quần áo, đồ đạc, đặc biệt trong không gian kín.
- Nhịp sống bận rộn: Với nhịp sống hối hả, nhiều người, đặc biệt là các cặp vợ chồng trẻ đều đi làm, ưu tiên các bữa ăn nhanh gọn, dễ chế biến. Thịt, với sự tiện lợi và đa dạng trong chế biến, trở thành lựa chọn ưu tiên hơn.
- Nấu ăn “một mẻ” cho cả tuần: Xu hướng nấu một lượng lớn thức ăn rồi chia nhỏ để ăn dần trong tuần cũng phổ biến. Thịt thường phù hợp hơn với cách chế biến này so với cá, vốn dễ bị mất đi hương vị và độ tươi ngon khi bảo quản lâu.
Không phải “quay lưng”, chỉ là “thay đổi”: Cá vẫn là một phần của ẩm thực Nhật Bản
Tóm lại, việc người Nhật ăn ít cá hơn không hẳn là do họ “không thích” cá nữa. Đúng hơn, đó là sự kết hợp của nhiều yếu tố từ kinh tế, xã hội đến lối sống hiện đại, khiến cho việc tiêu thụ cá trở nên ít phổ biến hơn so với trước đây.
Tuy nhiên, cá vẫn giữ một vị trí quan trọng trong ẩm thực Nhật Bản. Các món sushi, sashimi, tempura cá… vẫn là những đặc sản được yêu thích trên toàn thế giới. Người Nhật vẫn đánh giá cao giá trị dinh dưỡng và hương vị tinh tế của cá.
Sự thay đổi này phản ánh sự thích ứng của ẩm thực Nhật Bản với nhịp sống hiện đại và những biến đổi trong xã hội. Có lẽ, trong tương lai, người Nhật sẽ tìm ra những cách mới để cân bằng giữa việc duy trì văn hóa ẩm thực truyền thống và đáp ứng nhu cầu của cuộc sống hiện đại, trong đó cá vẫn sẽ là một phần không thể thiếu, dù có thể không còn chiếm vị trí “thống trị” như trước đây.