Khi nhắc đến Nhật Bản, bên cạnh những hình ảnh quen thuộc như hoa anh đào, núi Phú Sĩ hay kimono, chúng ta không thể bỏ qua giấy Washi – một di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận. Mang trong mình lịch sử lâu đời cùng những đặc tính độc đáo, giấy Washi đã trở thành biểu tượng cho tinh hoa thủ công và sự tinh tế của xứ sở mặt trời mọc.
1. Lịch sử của giấy Washi
Giấy Washi xuất hiện tại Nhật Bản vào khoảng thế kỷ thứ 7, khi kỹ thuật làm giấy được du nhập từ Trung Quốc. Ban đầu, giấy Washi chủ yếu được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo và viết sách. Trải qua hàng ngàn năm, kỹ thuật sản xuất giấy Washi đã không ngừng được cải tiến, tạo nên sự đa dạng và tinh xảo trong từng sản phẩm. Sự kết hợp giữa truyền thống và sáng tạo đã biến giấy Washi thành một phần không thể thiếu trong văn hóa Nhật Bản.
2. Đặc điểm nổi bật
2.1 Chất liệu
Giấy Washi được làm từ các nguyên liệu tự nhiên như vỏ cây Kozo (dâu tằm giấy), Mitsumata và Gampi. Những loại cây này mang đến cho giấy Washi độ bền dai, mềm mịn và khả năng chống thấm nước ấn tượng. Kozo là nguyên liệu chính, nổi tiếng với sợi dài và chắc chắn, giúp tạo nên giấy Washi có độ bền vượt trội.
2.2 Quy trình sản xuất
Khác với giấy thông thường, giấy Washi được làm hoàn toàn thủ công. Quy trình sản xuất bao gồm nhiều công đoạn tỉ mỉ như xử lý nguyên liệu, chế biến và lọc giấy bằng tay. Từng tờ giấy Washi đều mang dấu ấn của người thợ làm giấy, thể hiện sự khéo léo và tâm huyết trong từng chi tiết.
2.3 Đặc tính
Giấy Washi nổi bật với độ bền cao, có thể lưu trữ lâu dài mà không bị hư hỏng. Đặc biệt, giấy Washi còn có khả năng kháng khuẩn và khử mùi hiệu quả, nhờ vào tính chất tự nhiên của các loại cây được sử dụng. Màu sắc của giấy Washi cũng rất đa dạng, từ trắng tinh khôi đến rực rỡ sắc màu, đáp ứng mọi nhu cầu sử dụng.
2.4 Loại hình phong phú
- Hosokawashi
Đây là một trong ba loại giấy Washi được công nhận là Di sản thế giới. Vào năm 1978, Nhật Bản đã chỉ định kĩ thuật làm loại giấy này là tài sản văn hóa phi vật thể quan trọng của đất nước. Chất giấy dai bền do sợi cây Kouzo đan chặt, màu hổ phách mộc mạc, dịu dàng là đặc trưng của Hosokawashi. Được dùng cho giấy dán tường, cửa kéo Shoji, giấy ghi chép, giấy gói Kimono,.
- Sekishubanshi
Trong những loại giấy Sekishuwashi được làm tại miền Tây tỉnh Shimane, Sekishubanshi là đặc biệt nhất vì làm từ nguyên liệu là cây Kouzo và được công nhận là Di sản thế giới vào năm 2009. Giấy này dai bền đến mức gấp uốn 3000 lần vẫn không rách, thường được dùng làm giấy vẽ, viết thư pháp, cửa kéo Shoji,.
- Honminoshi
Trong những loại Washi của thành phố Mino – nơi có hoạt động làm Washi khá phổ biến, chỉ có loại Washi làm từ bàn tay của một số người thợ trong giới hạn, dụng cụ và nguyên liệu lựa chọn khắt khe, mới được gọi là Honminoshi. Phần vỏ đen của cây Kouzo được tách cẩn thận bằng dao rồi mới dùng làm nguyên liệu, tạo nên màu trắng tinh không sót chút tạp chất nào. Mềm mại và đẹp đẽ, được đánh giá là loại Washi làm cửa Shoji cực kì cao cấp.
- Najio Washi
Sử dụng nguyên liệu chính từ cây Ganpi, trộn với bùn từ nham thạch núi lửa, Najio Washi có đặc trưng khó bám bẩn, khó nhàu và ít bị côn trùng ăn. Loại giấy Washi vừa bền chắc lại vừa mềm mại này còn dùng để dán phía sau những bức bình phong dát vàng bởi tác dụng làm cho lớp vàng óng ánh hơn sau một thời gian. Najio Washi còn được sử dụng nhiều trong việc phục hồi các tác phẩm nghệ thuật và di tích nổi tiếng.
- Echizen Washi
Nguyên liệu có thể là cây Kouzo, cây Mitsumata hoặc cây Ganpi tùy theo ứng dụng. Là loại có lịch sử lâu đời nhất trong những loại Washi Nhật Bản, còn được gọi là “Vua của giấy”. Được sử dụng làm Dajokansatsu, tiền giấy thống nhất toàn quốc, lưu hành vào đầu thời Meiji, Echizen Washi cũng có lịch sử lưu hành lâu đời trên đất nước Nhật Bản.
- Ecchu Washi
Ecchu Washi là tên gọi Washi của ba vùng sản xuất Gokayama, Yatsuo, Birudan, tỉnh Toyama. Toyama trước đây từng rất phát triển nhờ buôn bán thảo dược với những bao đựng được làm từ Washi. Cũng có nhiều người kế thừa trẻ tuổi vẫn đang hăng hái nỗ lực phát triển những sản phẩm Washi mới mẻ.
- Inshu Washi
Kĩ thuật làm giấy Washi truyền thống được gìn giữ ở hai nơi, làng Sajison và thôn Aoyacho thuộc thành phố Tottori. Sử dụng nguyên liệu chính từ 3 loài cây bản địa, Kouzo, Mitsumata và Ganpi cùng với tỉ lệ pha trộn tinh tế, Inshu Washi là loại giấy thích hợp nhất đối với mực tàu. Nếu nói về số lượng sản xuất giấy Washi được dùng trong thư pháp và tranh thủy mặc Suibokuga, không địa phương nào có thể vượt qua miền Đông tỉnh Tottori.
- Ryukyushi
Năm 1694 là lần đầu tiên giấy Washi xuất hiện trong lịch sử của Okinawa. Theo dòng thời gian, giấy Washi từng có lúc biến mất từ năm 1944. Tuy nhiên, nhờ vào những người thợ thủ công đầy nhiệt huyết, trải qua vài thập kỉ, giấy Washi lại được hồi sinh rực rỡ. Bên cạnh đó, loài thực vật sinh trưởng tại Okinawa được dùng làm nguyên liệu sản xuất Washi – cây Itobasho chính là yếu tố khiến cho loại giấy Washi sản xuất tại Okinawa trở nên quý hiếm.
3. Trải nghiệm làm giấy Washi
Để hiểu rõ hơn về giá trị của giấy Washi, du khách có thể tham gia các trải nghiệm làm giấy tại các làng nghề truyền thống ở Nhật Bản. Đây là cơ hội để bạn tự tay tạo ra những tờ giấy Washi độc đáo và cảm nhận sự tinh tế trong từng công đoạn sản xuất. Qua đó, bạn sẽ hiểu thêm về quá trình làm giấy và trân trọng hơn những sản phẩm thủ công này.
4. Ứng dụng rộng rãi
Giấy Washi không chỉ đơn thuần là vật liệu viết hay vẽ mà còn được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau như:
- Nghệ thuật: Giấy Washi là nguyên liệu lý tưởng cho các tác phẩm nghệ thuật truyền thống như tranh vẽ, thư pháp, gấp giấy Origami.
- Thời trang: Túi xách, ví, phụ kiện thời trang làm từ giấy Washi đang trở thành xu hướng mới nhờ sự độc đáo, bền bỉ và thân thiện với môi trường.
- Nội thất: Giấy Washi được sử dụng để trang trí nhà cửa, tạo điểm nhấn sang trọng và tinh tế.
- Phục hồi: Nhờ độ bền cao và khả năng chống thấm nước, giấy Washi được ứng dụng trong việc phục hồi các tài liệu cổ, tranh vẽ và các tác phẩm nghệ thuật.
5. Di sản cần gìn giữ
Giấy Washi không chỉ là một sản phẩm thủ công mà còn là biểu tượng cho văn hóa và truyền thống của Nhật Bản. Việc gìn giữ và phát huy giá trị của giấy Washi là trách nhiệm chung của mỗi người để thế hệ mai sau có thể tiếp tục trân trọng và tự hào về di sản độc đáo này.
Trong thế giới hiện đại, việc giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống như giấy Washi càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Chúng ta hãy cùng nhau bảo vệ và lan tỏa những giá trị tinh hoa của giấy Washi để nó luôn sống mãi với thời gian.