Năm 1873 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Nhật Bản khi nước này quyết định chuyển từ lịch âm sang lịch dương theo lịch Gregory, một phần của cuộc cải cách Minh Trị nhằm hiện đại hóa đất nước. Quyết định này cũng đồng nghĩa với việc từ bỏ Tết Nguyên Đán – lễ hội truyền thống có lịch sử hàng thế kỷ tại Nhật Bản. Tuy nhiên, hơn 150 năm sau, dấu ấn của Tết Nguyên Đán vẫn còn tồn tại trong xã hội Nhật Bản qua các phong tục tập quán, lễ hội và thậm chí cả đời sống thường ngày.
1. Lịch sử thay đổi từ lịch âm sang lịch dương
Từ thế kỷ thứ 6, Nhật Bản đã tiếp nhận lịch âm dương từ Trung Quốc và sử dụng nó trong hơn 1.200 năm. Tết Nguyên Đán, hay còn gọi là Shōgatsu trong tiếng Nhật, trở thành một trong những lễ hội lớn nhất trong năm. Trong suốt thời kỳ Edo, Tết Nguyên Đán được tổ chức với các phong tục truyền thống như dọn dẹp nhà cửa, cúng tổ tiên, và ăn mừng mùa xuân đến.
Tuy nhiên, sau cuộc cải cách Minh Trị, Nhật Bản quyết định chuyển sang lịch dương vào năm 1873 để đồng bộ hóa với các nước phương Tây. Việc từ bỏ Tết Nguyên Đán theo lịch âm không chỉ mang ý nghĩa văn hóa mà còn thể hiện tham vọng hiện đại hóa và hội nhập toàn cầu của quốc gia này.
2. Dấu ấn Tết Nguyên Đán trong xã hội Nhật Bản hiện đại
Dù chính thức không còn tổ chức Tết Nguyên Đán, nhiều phong tục cổ truyền từ thời kỳ Shōgatsu vẫn được duy trì và biến đổi để phù hợp với xã hội hiện đại:
Phong tục ỖSŌJI: Dọn dẹp đón năm mới
Một trong những phong tục phổ biến nhất là Ōsōji – tập quán dọn dẹp nhà cửa vào cuối năm. Người Nhật tin rằng việc này giúp xua tan những điều không may và đón nhận một khởi đầu sạch sẽ, may mắn. Tập quán này vẫn được thực hiện vào mỗi dịp cuối năm, mang lại sự gắn kết giữa truyền thống và cuộc sống hiện đại.
OTOSHIDAMA: Phong bì may mắn
Vào dịp đầu năm, trẻ em Nhật Bản nhận được otoshidama – tiền mừng tuổi đựng trong những phong bì trang trí bắt mắt. Tập tục này tương tự với truyền thống lì xì của các nước đón Tết Nguyên Đán, phản ánh sự giao thoa văn hóa trong khu vực Đông Á.
Món ăn truyền thống: OSECHI RYORI
Một trong những nét đặc trưng của Shōgatsu là osechi ryori – bữa ăn ngày đầu năm gồm nhiều món ăn được bày biện đẹp mắt trong các hộp sơn mài. Các món ăn này mang ý nghĩa cầu mong sức khỏe, tài lộc, và hạnh phúc.
3. Các lễ hội Tết Nguyên Đán tại Nhật Bản ngày nay
Mặc dù không tổ chức Tết Nguyên Đán trên phạm vi toàn quốc, các cộng đồng người Hoa, người Việt, và người Hàn tại Nhật Bản vẫn duy trì truyền thống này.
Khu phố người Hoa Yokohama
Yokohama, nơi có khu phố người Hoa lớn nhất Nhật Bản, tổ chức lễ hội Tết Nguyên Đán với nhiều hoạt động như múa lân, múa rồng, biểu diễn võ thuật và các buổi diễu hành sôi động. Đây là cơ hội để du khách khám phá không khí Tết Nguyên Đán ngay giữa lòng Nhật Bản.
Cộng đồng người Việt tại Nhật Bản
Cộng đồng người Việt tại Nhật cũng tổ chức các sự kiện mừng Tết với những chương trình văn nghệ, ẩm thực, và các hoạt động truyền thống. Đây không chỉ là dịp gắn kết cộng đồng mà còn giúp quảng bá văn hóa Việt Nam đến người dân địa phương.
Tết nhỏ (KOSHŌGATSU)
Koshōgatsu – hay “Tết Nhỏ” – được tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng âm lịch. Trong ngày này, các gia đình thường ăn cháo đậu đỏ (azuki-gayu) để cầu chúc cho mùa màng bội thu và năm mới bình an. Đây cũng là dịp để người Nhật bày tỏ lòng biết ơn với thần linh và tổ tiên.
4. Cung hoàng đạo và Tết Nguyên Đán
Mặc dù không còn sử dụng lịch âm, cung hoàng đạo Trung Quốc vẫn giữ vai trò quan trọng trong văn hóa Nhật Bản. Các con giáp trong chu kỳ 12 năm, được gọi là eto, xuất hiện phổ biến trong các vật phẩm trang trí, thiệp chúc mừng năm mới, và quảng cáo. Chúng không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn phản ánh niềm tin vào vận mệnh và sự may mắn.
5. Trải nghiệm Tết Nguyên Đán dành cho du khách tại Nhật Bản
Dịp Tết Nguyên Đán tại Nhật Bản cũng là cơ hội để du khách khám phá văn hóa độc đáo qua các lễ hội, món ăn, và hoạt động truyền thống:
- Fukubukuro – Túi may mắn: Các cửa hàng thường tổ chức chương trình khuyến mãi đặc biệt với những chiếc túi may mắn (fukubukuro) chứa các món hàng bí ẩn.
- Ẩm thực lễ hội: Những món ăn đặc trưng như há cảo, bánh bao, và các loại chè ngọt được bán phổ biến trong dịp này.
6. Từ bỏ nhưng không lãng quên
Quyết định từ bỏ Tết Nguyên Đán vào năm 1873 có thể xem là một bước tiến lớn trong quá trình hiện đại hóa Nhật Bản. Tuy nhiên, những giá trị văn hóa và phong tục truyền thống vẫn được duy trì qua thời gian, chứng minh sức mạnh của di sản văn hóa trong việc kết nối các thế hệ.
Dấu ấn của Tết Nguyên Đán trong xã hội Nhật Bản hiện đại không chỉ là biểu tượng của sự giao thoa văn hóa mà còn là minh chứng cho khả năng thích nghi và sáng tạo của một dân tộc. Điều này cũng làm nổi bật sức hút của Nhật Bản – một đất nước vừa truyền thống, vừa hiện đại – trong mắt du khách quốc tế.