Cách xưng hô trong môi trường công sở Nhật Bản đã và đang trải qua những thay đổi đáng kể, phản ánh sự phát triển của xã hội và văn hóa doanh nghiệp hiện đại. Từ việc sử dụng hậu tố “-kun”, “-chan” mang tính thân mật nhưng lại thể hiện rõ thứ bậc, đến việc ưu tiên kính ngữ “-san” nhằm xây dựng sự bình đẳng và tôn trọng, các nhà quản lý Nhật Bản đã có những bước đi tích cực để cải thiện môi trường làm việc.
1. Các hình thức xưng hô truyền thống tại Nhật Bản
Xưng hô tại công sở Nhật Bản thường được chia thành các nhóm chính, với từng sắc thái và ý nghĩa riêng biệt:
-
Hậu tố “-san” (さん付け): Đây là cách gọi lịch sự và phổ biến nhất tại Nhật Bản. Hậu tố này không phân biệt giới tính hay thứ bậc, thường được sử dụng để xưng hô giữa đồng nghiệp, đối tác, hoặc trong giao tiếp hàng ngày. “-San” mang tính chất tôn trọng cơ bản và phù hợp với hầu hết các tình huống công việc.
-
Hậu tố “-kun” (～君): Thường được sử dụng để gọi nam giới trẻ tuổi hoặc nhân viên nam cấp dưới. “-Kun” có sắc thái thân mật, nhưng đồng thời cũng thể hiện sự phân cấp rõ rệt trong môi trường công sở.
-
Hậu tố “-chan” (～ちゃん): Hậu tố này thường được dùng cho nữ giới hoặc nhân viên trẻ tuổi, mang sắc thái trìu mến và thân thiện. Tuy nhiên, trong môi trường công sở, cách gọi này đôi khi bị xem là thiếu chuyên nghiệp, đặc biệt khi người quản lý sử dụng với nhân viên.
-
Cách gọi tên không kèm kính ngữ (“yobi-sute” 呼び捨て): Đây là cách gọi chỉ dùng họ hoặc tên của người khác mà không thêm bất kỳ kính ngữ nào. Trong văn hóa Nhật Bản, cách xưng hô này thường chỉ được chấp nhận giữa bạn bè thân thiết hoặc người trong gia đình. Tại công sở, “yobi-sute” hiếm khi được sử dụng vì mang tính thiếu tôn trọng.
-
Sử dụng chức danh: Cấp trên thường được gọi kèm chức danh, như “kachou” (trưởng phòng) hoặc “buchou” (trưởng bộ phận), thể hiện sự tôn trọng đối với vai trò của họ.
2. Lý do các nhà quản lý chuyển sang sử dụng kính ngữ “-san”
Sự thay đổi này không phải ngẫu nhiên mà là kết quả của nhiều yếu tố tác động, bao gồm nhận thức xã hội, áp lực từ các phong trào chống quấy rối, và mong muốn cải thiện văn hóa công sở.
2.1. Giảm thiểu phân biệt thứ bậc và tạo môi trường làm việc bình đẳng
Truyền thống phân cấp trong doanh nghiệp Nhật Bản thường khiến nhân viên cảm thấy bị áp lực và khó thể hiện bản thân. Việc sử dụng “-kun” hoặc “-chan” vô tình nhấn mạnh mối quan hệ cấp trên – cấp dưới, trong khi “-san” mang lại cảm giác bình đẳng hơn, giúp giảm căng thẳng trong giao tiếp.
2.2. Phòng tránh rủi ro liên quan đến quấy rối công sở
Các phong trào chống quấy rối, như “power harassment” (quấy rối quyền lực) hay “sexual harassment” (quấy rối tình dục), đã thúc đẩy các công ty phải thay đổi cách quản lý và giao tiếp. Cách xưng hô không phù hợp, dù mang tính vô ý, có thể bị coi là một hình thức quấy rối hoặc phân biệt đối xử, đặc biệt khi áp dụng không đồng nhất giữa nhân viên nam và nữ.
2.3. Bắt kịp xu hướng quốc tế trong quản trị nhân sự
Nhiều công ty đa quốc gia tại Nhật Bản đã khuyến khích văn hóa xưng hô bằng tên riêng hoặc kính ngữ để phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Điều này không chỉ tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp mà còn tăng cường hình ảnh thương hiệu công ty trong mắt đối tác và khách hàng.
2.4. Thích ứng với thế hệ lao động trẻ
Thế hệ Z tại Nhật Bản, được biết đến với tinh thần độc lập và đề cao giá trị cá nhân, có xu hướng phản đối những hình thức giao tiếp thể hiện rõ sự phân biệt cấp bậc. Sử dụng “-san” là một cách hiệu quả để đáp ứng kỳ vọng của họ, giữ chân nhân tài trẻ tuổi trong tổ chức.
3. Những công ty tiên phong và ví dụ cụ thể
Một số công ty lớn đã áp dụng chính sách xưng hô mới nhằm cải thiện văn hóa doanh nghiệp:
-
Daiwa House: Công ty xây dựng này đã triển khai việc sử dụng “-san” giữa tất cả các nhân viên, bất kể chức vụ. CEO cũng khuyến khích xưng hô theo cách này để tạo sự gắn kết trong tập thể.
-
Keyence: Nhà sản xuất thiết bị công nghiệp nổi tiếng với môi trường làm việc chuyên nghiệp và nghiêm túc. Keyence coi việc sử dụng kính ngữ như một phần không thể thiếu trong văn hóa doanh nghiệp.
-
Toyota: Tại một số chi nhánh của Toyota, nhân viên được khuyến khích sử dụng “-san” thay vì chức danh khi giao tiếp hàng ngày, nhằm xây dựng tinh thần hợp tác và giảm áp lực từ thứ bậc.
4. Ý nghĩa xã hội và tương lai của văn hóa công sở Nhật Bản
Việc chuyển sang sử dụng kính ngữ “-san” không chỉ là một thay đổi về cách xưng hô, mà còn là bước đi quan trọng trong việc xây dựng một môi trường làm việc thân thiện, tôn trọng và chuyên nghiệp hơn. Dù vậy, vẫn còn nhiều vấn đề khác cần được giải quyết, như cân bằng giữa công việc và cuộc sống, sự đa dạng và hòa nhập, cũng như cải thiện điều kiện làm việc.
Sự thay đổi này cũng cho thấy một Nhật Bản đang dần tiến gần hơn đến các tiêu chuẩn quốc tế trong quản trị nhân sự, đồng thời giữ vững các giá trị văn hóa truyền thống.