Những câu chuyện cổ tích phương Tây đã và đang là nguồn cảm hứng vô tận cho nền điện ảnh thế giới. Từ những nhân vật và cốt truyện quen thuộc, các nhà làm phim đã khéo léo thêm vào những sáng tạo riêng, kể lại chúng dưới một góc nhìn mới mẻ và độc đáo. Studio Ghibli, một tượng đài của hoạt hình Nhật Bản, cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Nhiều kiệt tác của hãng, như “Lâu đài bay của Howl” hay “Vùng đất linh hồn”, đều cho thấy những ảnh hưởng sâu sắc từ kho tàng truyện cổ tích phương Tây.
Đạo diễn huyền thoại Hayao Miyazaki, người đứng sau thành công của Studio Ghibli, từng chia sẻ rằng tuổi thơ của ông gắn liền với những câu chuyện cổ tích. Khi còn là một cậu bé yếu ớt về thể chất, ông đã tìm thấy sức mạnh và niềm an ủi trong thế giới tưởng tượng phong phú mà những câu chuyện mang lại. Chính những ký ức tuổi thơ và những nhân vật ấn tượng đó đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho sự nghiệp đạo diễn của ông, tạo nên một thế giới cổ tích độc đáo mang đậm dấu ấn Ghibli.
Bài viết này sẽ khám phá những điểm tương đồng thú vị giữa truyện cổ tích châu Âu và các bộ phim của Studio Ghibli, dựa trên những phân tích và so sánh được đưa ra bởi nhiều nguồn uy tín, bao gồm cả những chia sẻ từ chính đạo diễn Miyazaki và các bài viết trên Tokyo Weekender.
1. Vùng đất linh hồn (Spirited Away) và Alice ở xứ sở thần tiên
Hayao Miyazaki từng tiết lộ “Alice ở xứ sở thần tiên” của Lewis Carroll là một trong 50 cuốn sách thiếu nhi yêu thích của ông. Nhiều người đã nhận thấy sự tương đồng rõ rệt giữa hành trình của Chihiro trong “Vùng đất linh hồn” và cuộc phiêu lưu của Alice trong xứ sở thần tiên.
Mặc dù mang cốt truyện và phong cách thẩm mỹ riêng biệt, cả hai tác phẩm đều chia sẻ những chủ đề và thông điệp cốt lõi tương đồng. Giống như Alice, Chihiro là một cô bé ngây thơ bị lạc vào một thế giới huyền bí, đầy rẫy những điều kỳ lạ và khó hiểu.
Tên tiếng Nhật của “Vùng đất linh hồn” là “Sen to Chihiro no Kamikakushi”. “Kamikakushi” trong văn hóa dân gian Nhật Bản ám chỉ sự biến mất bí ẩn do bị các linh hồn bắt đi, một khái niệm tương đồng với việc Alice rơi xuống hang thỏ và lạc vào xứ sở thần tiên.
Trong hành trình khám phá thế giới linh hồn, Chihiro đã gặp gỡ những sinh vật kỳ lạ, nửa người nửa thú hoặc người hóa thành động vật, như ông nhện Kamaji, cậu bé Haku có thể biến thành rồng, hay Vô Diện bí ẩn. Những nhân vật này gợi nhớ đến những cư dân kỳ quặc trong xứ sở thần tiên của Alice, như sâu bướm biết nói hay thỏ trắng vội vã. Nhân vật Boh, đứa trẻ to lớn và ngỗ nghịch, cũng có thể được liên tưởng đến cặp song sinh Tweedledee và Tweedledum.
Nhân vật phản diện Yubaba cũng mang một số nét tương đồng với Hoàng hậu Đỏ (Queen of Hearts). Cả hai đều toát lên vẻ uy nghiêm đáng sợ, đồng thời thể hiện sự trẻ con và nóng nảy trong hành động.
2. Lâu đài bay của Howl (Howl’s Moving Castle) và Người đẹp và Quái vật
“Lâu đài bay của Howl” được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Anh Diana Wynne Jones. Bộ phim đã giữ lại cốt truyện gốc nhưng được Miyazaki thêm thắt và chỉnh sửa để phù hợp với phong cách Ghibli.
Cả tiểu thuyết gốc và bộ phim chuyển thể đều mang nhiều điểm tương đồng với câu chuyện cổ tích “Người đẹp và Quái vật”, một câu chuyện nổi tiếng có nguồn gốc từ Pháp.
Điểm tương đồng dễ nhận thấy nhất là chủ đề về lâu đài ma thuật và sức mạnh của tình yêu chân thành trong việc phá bỏ lời nguyền. Sophie Hatter, một thợ làm mũ bình thường, bị dính lời nguyền biến thành bà lão và tìm đến lâu đài của pháp sư Howl để tìm cách hóa giải. Hành trình của Sophie tương đồng với Belle, người đã lạc vào lâu đài ma thuật và gặp gỡ Quái vật.
Howl, một pháp sư điển trai nhưng ẩn chứa bên trong hình dạng một con quái thú bị nguyền rủa, đã trao trái tim cho Calcifer. Sophie, với tình yêu chân thành, đã cảm hóa và cứu rỗi Howl, đồng thời giải thoát cho chính mình, tương tự như cách Belle giúp Quái vật trở lại hình dạng hoàng tử.
Trong cả hai câu chuyện, kết thúc đều là một cái kết hạnh phúc, khi những nhân vật phụ bị biến thành đồ vật cũng được trở lại hình dáng con người. Trong “Lâu đài bay của Howl”, Đầu Củ Cải trở lại là hoàng tử nhờ nụ hôn của Sophie, trong khi những người hầu bị phù phép trong “Người đẹp và Quái vật” cũng lấy lại hình dạng con người.
3. Ponyo và nàng tiên cá
“Nàng tiên cá” là một câu chuyện cổ tích nổi tiếng của Hans Christian Andersen. Miyazaki đã thừa nhận rằng ông lấy cảm hứng từ hình tượng Nàng tiên cá để tạo ra Ponyo.
Ponyo là một cô bé tiên cá tinh nghịch và đáng yêu, con gái của Fujimoto và nữ thần biển cả Granmamare. Khao khát khám phá thế giới loài người, Ponyo đã lên bờ và gặp gỡ cậu bé Sosuke, cùng cậu khám phá cuộc sống của một làng chài.
“Ponyo” tập trung vào sự tò mò và phấn khích của một cô bé tiên cá khi đến với thế giới loài người và mong muốn trở thành người để được ở bên cạnh người bạn Sosuke.
Khác với những phiên bản chuyển thể khác của “Nàng tiên cá” tập trung vào tình yêu lãng mạn giữa tiên cá và con người, “Ponyo” của Ghibli tập trung vào tình cảm gia đình và mối quan hệ trong sáng, đáng yêu giữa Ponyo và Sosuke.
4. Thế giới bí mật của Arrietty (The Secret World of Arrietty) và Thumbelina
“Thế giới bí mật của Arrietty” dựa trên tiểu thuyết “The Borrowers” của Mary Norton. Câu chuyện kể về gia đình Clock, những người tí hon sống bí mật trong một ngôi nhà và “vay mượn” đồ đạc từ những người khổng lồ để sinh tồn.
Phiên bản anime của Ghibli tập trung vào tình bạn giữa cô bé tí hon Arrietty và cậu bé Sho đang dưỡng bệnh trong ngôi nhà.
Hình tượng người tí hon cũng xuất hiện trong truyện cổ tích “Thumbelina” của Hans Christian Andersen. Câu chuyện kể về cô bé tí hon Thumbelina được sinh ra từ một hạt mầm và trải qua nhiều cuộc phiêu lưu trước khi tìm thấy hạnh phúc bên hoàng tử của thế giới tiên hoa.
Những điểm tương đồng giữa truyện cổ tích phương Tây và các tác phẩm của Studio Ghibli cho thấy sự ảnh hưởng sâu rộng của văn hóa và văn học phương Tây đến nền văn hóa Nhật Bản, đặc biệt là trong lĩnh vực hoạt hình. Tuy nhiên, Studio Ghibli không chỉ đơn thuần sao chép mà đã khéo léo biến tấu, kết hợp những yếu tố văn hóa Nhật Bản để tạo ra những tác phẩm độc đáo và mang đậm dấu ấn riêng. Chính điều này đã góp phần tạo nên thành công và vị thế vững chắc của Studio Ghibli trong lòng khán giả trên toàn thế giới.